Pełen tytuł omawianej książki Stanisława Staszica to „Przestrogi dla Polski z teraźniejszych politycznych Europy związków i z praw natury wypadające, przez pisarza Uwag nad życiem Jana Zamoyskiego”. Wydana została anonimowo w 1790 roku. Warto zwrócić uwagę na tę datę – jest to czas Sejmu Wielkiego i gorączkowych starań o naprawę ustroju Rzeczypospolitej. Atmosferę tamtych dni i ich sporów oddaje choćby „Powrót Posła” Juliana Ursyna Niemcewicza.
Dzieło Staszica nie jest oczywiście sztuką teatralną, tylko poważnym traktatem politycznym. Autor, zaliczany do najwybitniejszych polskich myślicieli swoich czasów, poddaje pomysły, w jaki sposób naprawić państwo.
Staszic broni koncepcji monarchii konstytucyjnej – zarazem jego idee wyrastają z republikańskiego nacjonalizmu. To z woli narodu wywodzi się legitymizacja władzy – widać tu inspiracje koncepcjami Rousseau i Rewolucji Francuskiej, która wybuchła rok wcześniej.
Najwyższa moc i wola, czyli najwyższa udzielność istnie w Narodzie. Taka moc i wola jest ustawą samego Stwórcy. Przeto tylko ta władza pochodzi od Boga, którą wyraźnie sam Naród udziela.
Człowiek jest istotną społeczną (Człowiek do towarzystwa stworzony), a role, jakie pełnimy w społeczeństwie są pewną konwencją:
Nikt nie rodzi się z znamieniem poddaństwa, niepoczciwości, wzgardy i wstydu odebranego życia, jako nikt nie rodzi się z przywilejem szlachetności, panowania, szacunku i honoru. Tylko użyteczność stanowi między ludźmi różność.
Dzisiaj wydaje się to czymś oczywistym, ale trzeba pamiętać, że np. idea równości wobec prawa rozpowszechniła się w Europie dopiero w czasie późniejszych wojen napoleońskich.
Staszic uważa, iż rozwiązaniem problemów Polski jest wzmocnienie mieszczaństwa. Pod koniec traktatu wzywa wręcz:
Róbcie z młodzieży szlacheckiej i z miejskiej jeden naród. Niszczcie między niemi niechęć. Zakrzewiajcie wzajemną miłość.
Poprawie ulec musi również dola chłopów, bowiem im swobodniejszy będzie w kraju rolnik, tym lepiej będzie wszystkim innym stanom, kraj będzie bogaty.
Projekt Staszica był z pewnością ambitny. Zakłada reformę i wzmocnienie państwa, a także zmianę dominującej do tej pory koncepcji narodu (naród stanowili wyłącznie członkowie stanu szlacheckiego). Staszic nie ustrzega się błędów, w jego pismach znajdują się między innymi antysemickie akcenty. Warto jednak zwrócić uwagę, iż był to antysemityzm inny niż rasistowski antysemityzm znany z XX wieku – ludzie z okresu Oświecenia nie mogli sobie wyobrażać do jakich zbrodni doprowadzi niechęć do Żydów w późniejszych wiekach.
Streszczenie Druga część „Dziadów” rozpoczyna się cytatem zaczerpniętym z „Hamleta” Williama Szekspira: Są dziwy w niebie i na ziemi o których...
Makbet jest tytułowym bohaterem tragedii Williama Szekspira. Dzielny tan Glamis i Kawdoru podniósł rękę na karmiącą go królewską dłoń i zamordował Dunkana...
Księga pierwsza – Gospodarstwo „Pan Tadeusz” rozpoczyna się inwokacją do Litwy, w której kraj ten porównany zostaje do zdrowia. Następn
W okresie renesansu niezwykłą popularność zdobyły w Europie dzieła zwierające wskazówki jak prowadzić godne i dobre życie. Autorzy analizowali jaka edukacja jest...
W literaturze XVIII-wiecznej wielką popularność zdobył motyw zakochanych pasterzy (pojawiający się już wcześniej). Życie wiejskie przedstawiano jako arkadyjski ideał...
Geneza „Kwiatki świętego Franciszka” powstały w drugiej połowie XIV wieku. Spisane zostały pierwotnie w języku łacińskim dopiero później przetłumaczono...
Geneza „Wieża” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego po raz pierwszy opublikowana została w lipcu 1958 r. w paryskiej „Kulturze”. Opowiadanie to powstało...
Hymn to uroczysta pieśń która chwali w niniejszym utworze Boga. Charakteryzuje się wzniosłym nastrojem a podmiot liryczny wypowiada się by zaprezentować jakieś...
„Podłogo błogosław” to wiersz Mirona Białoszewskiego pochodzący z 1957 roku. Już tytuł sugeruje że mamy do czynienia z typowym dla poety łączeniem sacrum...