„Sonet X” Johna Donne’a rozpoczyna się (w tłumaczeniu Stanisława Barańczaka) niezwykle odważnym, wręcz wyzywającym zwrotem adresowanym do Śmierci: Śmierci, próżno się pysznisz. Już na tej podstawie można wywnioskować, iż utwór należy do barokowego nurtu poezji metafizycznej, czyli prądu podejmującego głównie tematykę religijną i filozoficzną.
Analiza
Utwór ma budowę stychiczną, co oznacza, że nie jest podzielony na strofy. Liczy 14 wersów, które napisane zostały trzynastozgłoskowcem. Jest on przykładem liryki zwrotu do adresata, a ze względu na temat podjętych rozważań reprezentuje lirykę refleksyjno – filozoficzną.
Warstwa stylistyczna utworu jest rozbudowana. Już na początku uwagę zwraca sam koncept, czyli rozwiązanie charakterystyczne dla poezji baroku, który stworzony został w oparciu o rozmowę podmiotu lirycznego z poddaną personifikacji Śmiercią. Dzieło rozpoczyna się więc rozbudowaną apostrofą do adresata. Następnie pojawiają się epitety doprecyzowujące poglądy podmiotu lirycznego (np. licha siła). Warto przyjrzeć się także wyliczeniom pomagającym określić charakter Śmierci (Losu, przypadku, królów, desperatów sługo), oraz licznym powtórzeniom samego słowa śmierć.
Kompozycja tekstu w dużej mierze warunkowana jest licznymi przerzutniami. Wpływają one na jego rytmikę, nadając mu charakter podniosłego monologu. Rytm wyznaczają także rymy okalające, a więc o strukturze abba (ostatnie dwa wersy rymują się parzyście).
Interpretacja
Podmiot liryczny, chociaż zwraca się do Śmierci z pozycji człowieka, nie lęka się jej, niemal na początku swej wypowiedzi dając jej do zrozumienia, że jej siła jest licha. Następnie podkreśla, że ludzie, których powaliła, nie umrą, a ominie to także jego (Skoro ci, których — myślisz -jużeś powaliła, / Nie umrą, biedna Śmierci; mnie też to ominie).
Kolejnym punktem jego wypowiedzi jest porównanie mające na celu umniejszyć przerażającą siłę adresatki utworu, jeszcze bardziej ująć jej przerażającej mocy. Nadawca komunikatu lirycznego porównuje ją do snu, jaki uważa za przyjemny i dający ulgę duszy. Skoro więc sen postrzegany jest jako coś dobrego, Śmierć także musi być miła (Już sen, który jest twoim obrazem jedynie, / Jakże miły: tym bardziej więc musisz być miła).
Następnie podmiot liryczny posługuje się wyliczeniem, starając się obalić wizję bezlitosnej i okrutnej kostuchy. By to uczynić, nazywa ją sługą wojny, królów, przypadku, losu itp., eksponując brak jej wolnej woli, a więc odmawiając jej panowania nad światem.
Nowym ciosem skierowanym w potęgę Śmierci jest porównanie jej do środków odurzających. Nadawca komunikatu lirycznego nie tylko przyznaje im pierwszeństwo (Łatwiej w maku czy w czarach sen znaleźć niż w tobie / I w twych ciosach; więc czemu puszysz się tak długo?), ale także podkreśla opieszałość adresatki.
Ostatni dwuwiersz przynosi zaskakującą i druzgocącą dla Śmierci konstatację: Ze snu krótkiego zbudzi się dusza człowieka / W wieczność, gdzie Śmierci nie ma; Śmierci, śmierć cię czeka. Dusza stanowi tutaj metaforę (synekdochę) całej ludzkości, która znajduje się w drodze ku wieczności. Osiągnięcie przez nią celu zaowocuje paradoksalnym końcem, a mianowicie śmiercią Śmierci, co jeszcze dobitniej uwidacznia fakt, iż istnienie Śmierci uzależnione jest od istnienia ludzkości.
„Sonet X” Johna Donne’a nie jest wyrazem buntu przeciw przemijaniu. Podmiot liryczny ma pełną świadomość trwającego nieprzerwanie cyklu. Wyraźnie podkreśla jednak, że tymczasowość ziemskiej egzystencji prowadzi w stronę wieczności, zaprzeczając tym samym potędze śmierci, którą tak często przywoływano w barokowej sztuce.
„Pieśń świętojańska o Sobótce” Jana Kochanowskiego ukazała się razem z cyklem „Pieśni” w 1586 roku już po śmierci autora. Składa się...
Streszczenie „Pieśń nad pieśniami” to dialog pomiędzy Oblubieńcem i Oblubienicą. W pierwszej pieśni wzajemnie zachwycają się oni urodą swego partnera. Ona...
„Pochwała złego o sobie mniemania” to wiersz Wisławy Szymborskiej który stanowi filozoficzną refleksję nad moralnością. Pod względem formalnym tekst...
Geneza Fiodor Dostojewski pisał „Zbrodnię i karę” w latach 1865 – 1866. Powieść ukazywała się w odcinkach na łamach czasopisma „Ruskij Wiestnik”....
Streszczenie Powieść Stefana Żeromskiego „Popioły” miała być w zamierzeniu autora przekrojowym obrazem społeczeństwa polskiego na przełomie XVIII i XIX wieku....
„Albatros” Charlesa Baudelaire’a to wiersz autotematyczny w którym twórca wypowiada się na temat istoty poezji i kondycji samego poety. W tekście...
„Koniec XIX wieku” Kazimierza Przerwy-Tetmajera to wiersz będący manifestacją młodopolskiego dekadentyzmu i kryzysu kultury europejskiej. Poeta zadaje w nim dramatyczne...
Streszczenie Utwór rozpoczyna bezpośredni zwrot do dzieci. Są one nawoływane do pójścia na wzgórze i zmawiania modlitwy za tatę. Podkreślone są zagrożenia...
Streszczenie Tom I Rok 1647 był to dziwny rok w którym rozmaite znaki na niebie i ziemi zwiastowały jakoweś klęski i nadzwyczajne zdarzenia. Narrator wspomina niebywale...