Barokowe spojrzenie na życie ludzkie ukazane na przykładzie twórczości Naborowskiego i Sępa-Szarzyńskiego

Barok należy do najciekawszych epok polskiej literatury. Przez długi czas był on niedoceniany przez literaturoznawców, podkreślano jego przesadę, swego rodzaju „histeryczność”. Silne emocje religijne pomieszane z ludowymi przesądami wydawały się negatywnie kontrastować z klarownością myśli późniejszego oświecenia. Obecnie jednak podkreśla się oryginalną estetykę wypracowaną w tym okresie, a ekspresyjność i szczerą uczuciowość uznaje się za zaletę.

Wybitnymi przedstawicielami baroku byli między innymi Mikołaj Sęp-Szarzyński i Daniel Naborowski. Pierwszy z niż żył i pisał w szczytowym okresie polskiego renesansu, naszej „złotej epoce”. Jednak jego dzieła zapowiadają już barok i zazwyczaj do tego okresu są włączane.

Twórczość renesansowa kładła nacisk na równowagę między życiem duchowym, a radościami tego świata. Zdradzała wyraźne inspiracje podejściem starożytnych – w końcu mistrzowie antyku wywierali wielki wpływ na luminarzy odrodzenia. Od owej harmonii odchodzi barok. Gdzie jest bowiem miejsce wspomnianego ładu, skoro, jak pisze Szarzyński, bojowanie /Byt nasz podniebny? (Sonet IV). Życie jest nieustanną walką, bowiem na duszę człowieka czeka srogi ciemności hetman (szatan). W dziele zniszczenia wspomagają szatana powaby świata oraz ciało. Ciało bowiem upaść na wieki żądać nie przestanie i zawodzi duszę(Sonet V). Poeta zauważa, iż „nasze chciwość od swej szczęśliwości /Własnej (co Bogiem zowiemy) odwodzą. (Sonet I) Człowiek jest więc „rozdwojony w sobie” – jednak dzięki wsparciu Stwórcy odniesie zwycięstwo nad siłami zła, ciągnącymi go ku wiecznemu potępieniu. Trzeba jednak nieustannie skupiać myśli na prawdziwym dobru (czyli właśnie na Bogu), nie zaś na sprawach ziemskich, które są tylko „cieniami”. Krótko tu na świecie żywie, konstatuje wreszcie Sęp-Szarzyńki (Sonet II). Musimy również być nieustannie gotowi do sądu nad swą duszą, ponieważ Śmierć - tuż za nami spore czyni kroki. (Sonet I).

Na niepewność losu ludzkiego zwraca też uwagę Naborowski. W „Krótkości żywota” pisze, iż czas na ziemi to dźwięk, cień, dym, wiatr, błysk, głos, punkt. Dodaje: Między śmiercią, rodzeniem byt nasz , ledwie może/ Nazwan być czwartą częścią mgnienia. Cały świat hołduje marności – przekonuje poeta w utworze „Marność”. Jednak konstatacja taka, paradoksalnie, nie jest powodem rozpaczy:

Miłujmy i żartujmy,
Żartujmy i miłujmy,
Lecz pobożnie, uczciwie,
A co czyste, właściwie.

Życie człowieka można porównać do róży („Róża") – kwiatu pięknego, ale kwitnącego przez krótki czas, a także niepozbawionego kolców. Świat tak już jest skonstruowany, iż rozkosz sama nigdy, lecz z troską na poł. Trzeba więc nauczyć się chłonąć piękno, jednocześnie pamiętając o jego ulotności i o celu wyższym, jakim pozostaje zbawienie duszy. Nie należy odrzucać świata, ale też nie wolno, pod wpływem jego uroków, zapominać o sprawach metafizycznych.

Zarówno Sęp-Szarzyński, jak i Naborowski zwracają uwagę na ułomność i krótkotrwałość ludzkiego życia. Nie są jednak nihilistami – bowiem z faktu, że odpowiedzi na dręczące pytanie nie da się odnaleźć na tym świecie nie wynika, iż odpowiedź owa nie istnieje. Obaj autorzy są przekonani, że jest inaczej. Oczywiście odpowiedzią ową jest sam Bóg – dzięki jego wsparciu człowiek może uniknąć wiecznego potępienia, a nawet czerpać satysfakcję z życia na tej niedoskonałej ziemi.