Unikalne i sprawdzone teksty

Motyw vanitas w baroku | wypracowanie

Słowo „vanitas” oznacza po łacinie marność. Biblijna Księga Koheleta, zawierająca słowa „marność nad marnościami i wszystko marność” (Koh 1,2), uznawana jest za jedno z najważniejszych dzieł kultury, ukazujących przemijalność i kruchość tego świata.

Wątek przemijania obecny był mocno już w twórczości średniowiecznej, by wspomnieć „dances macabres” (tańce śmierci), przedstawiające korowody ludzi i szkieletów złączonych we wspólnym tańcu. W czasach renesansu nieco większy nacisk kładziono na afirmację życia, natomiast w sztuce baroku powróciły niepokoje średniowiecza. W Zachodniej Europy zazwyczaj znajdowały nieco mniej makabryczny wyraz niż wcześniej, chociaż i tu można wskazać wyjątki, takie jak zapowiadający barok obraz Pietera Bruegla „Triumf śmierci” (1562). Rozpowszechniło się natomiast alegoryczne przedstawianie śmierci i przemijania – zazwyczaj przybierało postać martwej natury lub portretu z obecną trupią czaszką.

Wskazać tutaj można chociażby dzieło Hansa Holbeina „Portret Ambasadorów” z 1533 roku. U stóp dwóch wspaniale ubranych dyplomatów znajduje się dziwny element – po bliższym przyjrzeniu okazuje się, że jest to czaszka, ale ujęta z innej perspektywy niż reszta obrazu.

„Portret…” zainspirował Jacka Kaczmarskiego do napisania utworu „Ambasadorowie”. Zacytujmy odpowiedni fragment:

Straszliwy kształt przed nimi zjawia się w pół kroku
i niszczy spokój - czy artysta się wygłupia?
Nie, to nie żart! Na kształt ten trzeba spojrzeć z boku!
Żeby zobaczyć jasno, że to czaszka trupia!

Inny przykład motywu vanitas odnaleźć można na płótnie Caravaggia „Święty Hieronim” (1607 rok). Święty ów był tłumaczem Pisma Świętego na łacinę – i przedstawiony zostaje właśnie w trakcie pracy przy stole. Obok zapisywanych przez niego kart leży czaszka. Jest to niejako podwójne przypomnienie o podrzędnej roli życia ziemskiego wobec wieczności – postać świętego przypomina o konieczności zwrócenia się ku Bogu, a podobne wezwanie niesie ze sobą symbol vanitas.

Niejednokrotnie na obrazach vanitas nie pojawiają się w ogóle postacie ludzkie. Jednak martwe natury nie mają znaczenia jedynie estetycznego – każdy z elementów kompozycji niósł ze sobą pewną konkretną symbolikę, znaną doskonale ludziom epoki.

Średniowieczne tańce śmierci przypominały o kruchości ludzkiego życia. Podobną rolę odgrywa w sztuce barokowej motyw vanitas. Często jednak poznanie sensu dzieł, w jakich motyw ów został zawarty, wymaga znajomości kanonu intelektualnego i estetycznego epoki. Jest to więc zadanie niełatwe dla niewyrobionego widza.

Motyw vanitas był również popularny w literaturze epoki. Wskazać tu można choćby twórczość wielkiego polskiego poety, Mikołaja Sępa-Sarzyńskiego. Zauważa on, że krótko tu na świecie żywie(Sonet II) i nieustannie Śmierć - tuż za nami spore czyni kroki (Sonet I). Podobną konstatację dostrzec można w poezji Daniela Noborowskiego, ze smutkiem odnotowującego: Między śmiercią, rodzeniem byt nasz , ledwie może/ Nazwan być czwartą częścią mgnienia („Krótkość żywota”). Ziemskie bytowanie, to według niego dźwięk, cień, dym, wiatr, błysk, głos, punkt.

Wizje przemijania w literaturze są łatwiejsze do zaobserwowania, niż te w malarstwie. Zazwyczaj autorzy wprost odnotowują kruchość i marność tego świata, nie kamuflując swoich refleksji w wyrafinowane metafory, czytelne wyłącznie dla znawców. Jednak ich dzieła nie są mniej znaczące, bowiem poruszają temat ważny dla każdego człowieka, istotny w każdej epoce.

Rozwiń więcej

Losowe tematy

Czy zgadzasz się z twierdzeniem...

Dzisiejszy świat zachęca by przywiązywać dużą wagę do dóbr materialnych. W telewizji oglądamy teledyski na których gwiazdy muzyki obnoszą się ze swoimi...

„Boska komedia” jako dzieło...

„Boska Komedia” podejmuje bardzo ważne dla współczesnego Dantemu świata problemy. Poeta z niepokojem obserwuje polityczne zawirowania które prowadzą...

Dlaczego XVI wiek nazywamy złotym...

Szesnasty wiek był szczególnym okresem w historii Polski. To właśnie w tym stuleciu polski król (Zygmunt I Stary) odbierał na krakowskim rynku hołd od pruskiego...

Wizerunek matki w literaturze polskiego...

Figura matki należy do najważniejszych motywów literatury czy nawet szerzej – kultury. Matka to nie tylko kobieta wychowująca dziecko to również symbol...

Obraz społeczeństwa w „Granicy”...

Tragiczny koniec tak dobrze zapowiadającej się kariery Zenona Ziembiewicza stał się szeroko komentowanym tematem w pewnym niewielkim miasteczku. O niedawnych wydarzeniach...

Sposoby postrzegania wsi i chłopów...

„Wesele” Stanisława Wyspiańskiego to jeden z najważniejszych polskich dramatów narodowych. Pisarz zawarł w nim trafną i wyrazistą ocenę społecznych...

Opis stroju templariuszy joannitów...

Czasy krucjat to jeden z ciekawszych a zarazem najstraszniejszych okresów w dziejach chrześcijaństwa. Była to epoka surowa i okrutna a walki między chrześcijanami...

Znaczenie tytułu „Dzika kaczka”...

Tytuł dramatu Henrika Ibsena „Dzika kaczka” ma niezwykle wieloznaczną symbolikę. W utworze zyskuje ona wymiar niemal odrębnej bohaterki – ptak ten został...

Opis dworku w Soplicowie

Opis dworku w Soplicowie rozpoczyna właściwą fabułę „Pana Tadeusza”. Umieszczenie go zaraz po „Inwokacji” będącej przecież pochwałą rodzimego...