Unikalne i sprawdzone teksty

Motyw vanitas w baroku | wypracowanie

Słowo „vanitas” oznacza po łacinie marność. Biblijna Księga Koheleta, zawierająca słowa „marność nad marnościami i wszystko marność” (Koh 1,2), uznawana jest za jedno z najważniejszych dzieł kultury, ukazujących przemijalność i kruchość tego świata.

Wątek przemijania obecny był mocno już w twórczości średniowiecznej, by wspomnieć „dances macabres” (tańce śmierci), przedstawiające korowody ludzi i szkieletów złączonych we wspólnym tańcu. W czasach renesansu nieco większy nacisk kładziono na afirmację życia, natomiast w sztuce baroku powróciły niepokoje średniowiecza. W Zachodniej Europy zazwyczaj znajdowały nieco mniej makabryczny wyraz niż wcześniej, chociaż i tu można wskazać wyjątki, takie jak zapowiadający barok obraz Pietera Bruegla „Triumf śmierci” (1562). Rozpowszechniło się natomiast alegoryczne przedstawianie śmierci i przemijania – zazwyczaj przybierało postać martwej natury lub portretu z obecną trupią czaszką.

Wskazać tutaj można chociażby dzieło Hansa Holbeina „Portret Ambasadorów” z 1533 roku. U stóp dwóch wspaniale ubranych dyplomatów znajduje się dziwny element – po bliższym przyjrzeniu okazuje się, że jest to czaszka, ale ujęta z innej perspektywy niż reszta obrazu.

„Portret…” zainspirował Jacka Kaczmarskiego do napisania utworu „Ambasadorowie”. Zacytujmy odpowiedni fragment:

Straszliwy kształt przed nimi zjawia się w pół kroku
i niszczy spokój - czy artysta się wygłupia?
Nie, to nie żart! Na kształt ten trzeba spojrzeć z boku!
Żeby zobaczyć jasno, że to czaszka trupia!

Inny przykład motywu vanitas odnaleźć można na płótnie Caravaggia „Święty Hieronim” (1607 rok). Święty ów był tłumaczem Pisma Świętego na łacinę – i przedstawiony zostaje właśnie w trakcie pracy przy stole. Obok zapisywanych przez niego kart leży czaszka. Jest to niejako podwójne przypomnienie o podrzędnej roli życia ziemskiego wobec wieczności – postać świętego przypomina o konieczności zwrócenia się ku Bogu, a podobne wezwanie niesie ze sobą symbol vanitas.

Niejednokrotnie na obrazach vanitas nie pojawiają się w ogóle postacie ludzkie. Jednak martwe natury nie mają znaczenia jedynie estetycznego – każdy z elementów kompozycji niósł ze sobą pewną konkretną symbolikę, znaną doskonale ludziom epoki.

Średniowieczne tańce śmierci przypominały o kruchości ludzkiego życia. Podobną rolę odgrywa w sztuce barokowej motyw vanitas. Często jednak poznanie sensu dzieł, w jakich motyw ów został zawarty, wymaga znajomości kanonu intelektualnego i estetycznego epoki. Jest to więc zadanie niełatwe dla niewyrobionego widza.

Motyw vanitas był również popularny w literaturze epoki. Wskazać tu można choćby twórczość wielkiego polskiego poety, Mikołaja Sępa-Sarzyńskiego. Zauważa on, że krótko tu na świecie żywie(Sonet II) i nieustannie Śmierć - tuż za nami spore czyni kroki (Sonet I). Podobną konstatację dostrzec można w poezji Daniela Noborowskiego, ze smutkiem odnotowującego: Między śmiercią, rodzeniem byt nasz , ledwie może/ Nazwan być czwartą częścią mgnienia („Krótkość żywota”). Ziemskie bytowanie, to według niego dźwięk, cień, dym, wiatr, błysk, głos, punkt.

Wizje przemijania w literaturze są łatwiejsze do zaobserwowania, niż te w malarstwie. Zazwyczaj autorzy wprost odnotowują kruchość i marność tego świata, nie kamuflując swoich refleksji w wyrafinowane metafory, czytelne wyłącznie dla znawców. Jednak ich dzieła nie są mniej znaczące, bowiem poruszają temat ważny dla każdego człowieka, istotny w każdej epoce.

Rozwiń więcej

Losowe tematy

Lekarz – zawód czy posłannictwo?...

Zawód lekarza to jedna z najbardziej interesujących profesji. Nieustannie styka się on ze śmiercią ratuje ludzi przed chorobami i przynosi im ulgę w cierpieniu –...

Niezapomniana przygoda - opowiadanie...

Nigdy nie sądziłam że niezapomniana przygoda przytrafi mi się podczas drogi do szkoły. Od zawsze przecież chodziłam tą samą ścieżką przez las. Jednak do ostatniej...

Czy bohaterów „Dywizjonu 303”...

Arkady Fiedler w swojej książce „Dywizjon 303” nazywa polskich pilotów biorących udział w bitwie o Anglię współczesnymi rycerzami. Porównanie...

Czy kultura polska jest kulturą...

Odpowiedź na pytanie czy kultura polska jest kulturą o cechach mieszczańskich nie jest odpowiedzią łatwą. Można bowiem w polskiej kulturze dostrzec elementy twórczości...

Sens przypowieści biblijnych

Zazwyczaj gdy mowa o Biblii mamy na myśli jedną książkę. Gdy chodzi o formę fizyczną będziemy mieli rację – Pismo Święte to najczęściej jeden obszerny tom....

„Jądro ciemności” - znaczenie...

Tytuł „Jądro ciemności” ma znaczenie symboliczne. Po pierwsze odnosi się do Afryki jako kontynentu czarnych ludzi – w sensie dosłownym – ale również...

Biedota w „Lalce” – opracowanie...

„Lalka” Bolesława Prusa jest dziełem w którym ukazana została szczegółowa panorama polskiego społeczeństwa. Co charakterystyczne dla powieści...

Motyw vanitas w literaturze i sztuce...

Słowo „vanitas” to po łacinie „marność”. Przez wieki najpopularniejszym językiem w jakim czytano Pismo Święte była bowiem łacina – i właśnie...

O czym mówią moje książki nocą...

„Książka nie jest tak fajna jak film!” – powiedział ostatnio mój kolega. „W filmie widzisz co robią bohaterowie słyszysz jak rozmawiają....