Unikalne i sprawdzone teksty

Motyw vanitas w baroku | wypracowanie

Słowo „vanitas” oznacza po łacinie marność. Biblijna Księga Koheleta, zawierająca słowa „marność nad marnościami i wszystko marność” (Koh 1,2), uznawana jest za jedno z najważniejszych dzieł kultury, ukazujących przemijalność i kruchość tego świata.

Wątek przemijania obecny był mocno już w twórczości średniowiecznej, by wspomnieć „dances macabres” (tańce śmierci), przedstawiające korowody ludzi i szkieletów złączonych we wspólnym tańcu. W czasach renesansu nieco większy nacisk kładziono na afirmację życia, natomiast w sztuce baroku powróciły niepokoje średniowiecza. W Zachodniej Europy zazwyczaj znajdowały nieco mniej makabryczny wyraz niż wcześniej, chociaż i tu można wskazać wyjątki, takie jak zapowiadający barok obraz Pietera Bruegla „Triumf śmierci” (1562). Rozpowszechniło się natomiast alegoryczne przedstawianie śmierci i przemijania – zazwyczaj przybierało postać martwej natury lub portretu z obecną trupią czaszką.

Wskazać tutaj można chociażby dzieło Hansa Holbeina „Portret Ambasadorów” z 1533 roku. U stóp dwóch wspaniale ubranych dyplomatów znajduje się dziwny element – po bliższym przyjrzeniu okazuje się, że jest to czaszka, ale ujęta z innej perspektywy niż reszta obrazu.

„Portret…” zainspirował Jacka Kaczmarskiego do napisania utworu „Ambasadorowie”. Zacytujmy odpowiedni fragment:

Straszliwy kształt przed nimi zjawia się w pół kroku
i niszczy spokój - czy artysta się wygłupia?
Nie, to nie żart! Na kształt ten trzeba spojrzeć z boku!
Żeby zobaczyć jasno, że to czaszka trupia!

Inny przykład motywu vanitas odnaleźć można na płótnie Caravaggia „Święty Hieronim” (1607 rok). Święty ów był tłumaczem Pisma Świętego na łacinę – i przedstawiony zostaje właśnie w trakcie pracy przy stole. Obok zapisywanych przez niego kart leży czaszka. Jest to niejako podwójne przypomnienie o podrzędnej roli życia ziemskiego wobec wieczności – postać świętego przypomina o konieczności zwrócenia się ku Bogu, a podobne wezwanie niesie ze sobą symbol vanitas.

Niejednokrotnie na obrazach vanitas nie pojawiają się w ogóle postacie ludzkie. Jednak martwe natury nie mają znaczenia jedynie estetycznego – każdy z elementów kompozycji niósł ze sobą pewną konkretną symbolikę, znaną doskonale ludziom epoki.

Średniowieczne tańce śmierci przypominały o kruchości ludzkiego życia. Podobną rolę odgrywa w sztuce barokowej motyw vanitas. Często jednak poznanie sensu dzieł, w jakich motyw ów został zawarty, wymaga znajomości kanonu intelektualnego i estetycznego epoki. Jest to więc zadanie niełatwe dla niewyrobionego widza.

Motyw vanitas był również popularny w literaturze epoki. Wskazać tu można choćby twórczość wielkiego polskiego poety, Mikołaja Sępa-Sarzyńskiego. Zauważa on, że krótko tu na świecie żywie(Sonet II) i nieustannie Śmierć - tuż za nami spore czyni kroki (Sonet I). Podobną konstatację dostrzec można w poezji Daniela Noborowskiego, ze smutkiem odnotowującego: Między śmiercią, rodzeniem byt nasz , ledwie może/ Nazwan być czwartą częścią mgnienia („Krótkość żywota”). Ziemskie bytowanie, to według niego dźwięk, cień, dym, wiatr, błysk, głos, punkt.

Wizje przemijania w literaturze są łatwiejsze do zaobserwowania, niż te w malarstwie. Zazwyczaj autorzy wprost odnotowują kruchość i marność tego świata, nie kamuflując swoich refleksji w wyrafinowane metafory, czytelne wyłącznie dla znawców. Jednak ich dzieła nie są mniej znaczące, bowiem poruszają temat ważny dla każdego człowieka, istotny w każdej epoce.

Rozwiń więcej

Losowe tematy

Liberalizm – geneza definicja...

Liberalizm to nurt polityczny (ideologia) kładący szczególny nacisk na wolność polityczną i gospodarczą. Historycy idei doszukują się korzeni liberalizmu już...

„Mistrz i Małgorzata” jako...

„Mistrz i Małgorzata” to powieść paraboliczna w której ponad poziomem znaczeń dosłownych wynikających z sensu współczesnej fabuły nadbudowany...

Motyw artysty w literaturze i sztuce...

Motywy autotematyczne są powszechne w sztuce i literaturze. Skąd to wynika? Sądzę że artyści jak wszyscy potrzebują udowodnienia samym sobie iż to czym się zajmują...

Omów różne wizje powstania świata...

Powstanie świata to wydarzenie które w literaturze jest opisywane przede wszystkim w Biblii oraz Mitologi. Można powiedzieć że znakomita większość późniejszych...

Opis burzy piaskowej w „W Pustyni...

Staś i Nel znajdowali się razem z Arabami na pustyni. Dzień był niezwykle ciepły a w powietrzu wyczuwalny był dziwny zapach. Beduini dostrzegli oznaki działalności złych...

„Hamlet” jako tragedia szekspirowska...

W swojej twórczości William Szekspir często odwoływał się do dorobku kultury klasycznej. Będąc jeszcze uczniem szkoły w Stratford przyszły dramaturg miał sposobność...

Inwokacja – analiza i interpretacja...

Inwokacja rozpoczynająca „Pana Tadeusza” jest być może najbardziej rozpoznawalnym fragmentem polskiego dzieła literackiego. Ta rozbudowana apostrofa stanowi nawiązanie...

Odyseusz opowiada Telemachowi o...

Telemachu synu mój najdroższy niezwykle jestem szczęśliwy że los zezwolił mi na powrót do ziemi ojczystej. Rad jestem z tego tym bardziej gdyż niejednokrotnie...

Obraz szlachty w wierszu „Zbytki...

Poeci od wieków wypominali swoim rodakom wady i przywary. Satyra była środkiem który miał na celu poprawę obyczajów i sytuacji politycznej zmotywowanie...