John Donne

Biografia

John Donne przyszedł na świat między 24 stycznia a 19 czerwca 1572 r. w Londynie. Jego ojciec – także John – miał walijskie korzenie, a w stolicy pełnił funkcję naczelnika kompanii kupieckiej (handel żelazem). Zaś matka – Elizabeth Heywood – była córką znanego dramaturga – Johna Heywooda. Rodzina wyznawała katolicyzm, chociaż praktykowanie tej religii było wówczas zakazane.

W wieku 4 lat Donne został osierocony przez ojca. Znalazł się wówczas pod opieką matki, która już po 3 miesiącach poślubiła bogatego wdowca – dr. Johna Symingesa. Niebawem rozpoczął prywatną edukację, być może pod okiem jezuitów (chociaż nie ma dowodów potwierdzających ten pogląd). W 1583 Donne przystąpił do nauki w Hart Hall (dzisiejszy Hertford College), a 3 lata później przyjęto go Uniwersytet w Cambridge. Ze względu na swe wyznanie nie mógł uzyskać tytułu naukowego, z tego powodu rozpoczął kształcenie w szkołach prawniczych. W wieku 25 lat należał już do najbardziej wpływowych towarzystw Londynu, pracując jako szef biura Sir Thomasa Egertona.

W 1601 r. John Donne potajemnie poślubił bratanicę Egertona – szesnastoletnią Anne Moore. Wydarzenie to zrujnowało karierę zawodową przyszłego poety i zaowocowało jego krótkim pobytem w więzieniu. Jednak z czasem udało mu się pojednać z teściem i połączyć z wybranką. W okresie tym pracował głównie jako prawnik i urzędnik, starając się zapewnić najbliższym godne życie.

Przełomowym okresem w życiu Donne’a była druga dekada XVII stulecia. W 1610 opiekunem jego twórczości został Sir Robert Drury, a w tym samym okresie poeta zwrócił na siebie uwagę króla Jakuba I Stuarta (głównie za sprawą antykatolickich polemik i esejów – „Pseudo Martyr” oraz satyrycznym i wymierzonym w jezuitów: „Ignatius His Conclave”), zostając w 1615 anglikańskim duchownym, nadwornym kaznodzieją władcy. Nieco później Donne otrzymał honorowy doktorat Uniwersytetu w Cambridge.

John Donne zmarł 31 marca 1631 r. Najprawdopodobniej bezpośrednią przyczyną był rak żołądka, lecz nie zostało to udowodnione. Pochowano go Katedrze św. Pawła w Londynie (jego nagrobek przetrwał wielki pożar z 1666, który zrujnował odbudowaną później świątynię).

Charakterystyka twórczości

Wczesne dzieła Donne’a, które powstały w epoce elżbietańskiej, stanowiły przede wszystkim próbę krytycznego spojrzenia na otaczającą rzeczywistość i wpisane w nią przywary (korupcję, wadliwy system prawny, nadmierny przepych dworskiego życia). Obok satyr i polemik tworzył on także utwory poetyckie – głównie oparte na wyrafinowanych konceptach erotyki..

Duży wpływ na działalność artystyczną Donne’a miało jego przejście na anglikanizm. Wówczas obierane przezeń tematy najczęściej dotyczyły kwestii wiary. Publikował wiele kazań oraz wierszy religijno – refleksyjnych. Badacze podkreślają także fakt, iż w jego twórczości obecne są echa licznych życiowych tragedii (wczesna śmierć córki, pogarszający się stan zdrowia), które wprowadziły topikę śmierci i cierpienia oraz ponury, mroczny nastrój.

Poezja Donne’a uważana jest za jeden z najwyraźniejszych przykładów europejskiego baroku. Jej cechami charakterystycznymi są metafizyczność, rozbudowane metafory, wysublimowane formy, paradoksy oraz złożone koncepty (np. porównywanie odrębnych, niepodobnych zjawisk). Stanowi ona także przykład przejścia do liryki bardziej osobistej, a jej metrum (głównie za sprawą rymów) nawiązywało do mowy potocznej, co było jedną z przyczyn niepochlebnych opinii wystawianych mu przez krytyków. Mimo to cieszyła się ona wielkim uznaniem, inspirując kolejne pokolenia. Jednym z najpowszechniej znanych nawiązań jest wykorzystanie fragmentu dzieła Donne’a przez Hemingwaya jako tytułu i motta „Komu bije dzwon”.