Czy zgadzasz się ze stwierdzeniem, że literatura baroku to przerost formy nad treścią? | wypracowanie

Okres baroku przez długi czas cieszył się złą sławą wśród odbiorców sztuki i literatury. Uważano, że dzieła pochodzące z tej epoki są wręcz synonimem złego smaku, mętności i nadmiernego skomplikowania. Przerost formy nad treścią – deklarowano zgodnie. Czy tak było rzeczywiście?

Badacze literatury w ciągu ostatnich stu lat zaczęli nieco inaczej patrzeć na okres baroku. Dostrzeżono, że owo nadmierne wyrafinowanie miało pewne uzasadnienie, zarówno historyczne, jak i artystyczne. Przede wszystkim trzeba zwrócić uwagę na dzieje polityczne, jakie towarzyszyły rozwojowi literatury barokowej. A był to okres nad wyraz mroczny. Optymizm doby renesansu został zastąpiony przez niepokoje wojen religijnych. W 1517 roku Marcin Luter rozpoczął reformację – dała ona początek ponad stuletniemu okresowi wojen, toczonych w obrębie chrześcijaństwa. Poza tym spoza Europy napierały na państwa katolickie armie islamskich Turków. Owa „dziwność” sztuki barokowej jest więc w pewnym sensie wyrazem wewnętrznego niepokoju, odczuwanego przez jej twórców. Kiedy pojmiemy to, z większą wyrozumiałością spojrzymy na ich dzieła – z większą wyrozumiałością, a także (być może) z większym zrozumieniem.

Innym istotnym kontekstem, pomagającym pojąć literaturę baroku jest także poprzedzający go renesans. Twórcy baroku uznawali bowiem, że ich renesansowi poprzednicy doprowadzili do ideału twórczość opartą na prostocie. A skoro nie można stworzyć lepszych rzeczy, które wprost mówią o świecie, to są dwa wyjścia – albo odłożyć pióro i porzucić twórczość albo iść inną drogą. Tą inną drogą było odejście od realizmu i prostoty na rzecz skomplikowania. Wiersz miał przypominać zagadkę. Radość z obcowania z nim polegała na tym, że trzeba było ową zagadkę „rozszyfrować”. Dokonać tego mógł tylko człowiek o odpowiedniej kulturze, wykształceniu, erudycji.

Przykładowo, Luis de Gongora, postać wręcz symbolizująca barok w literaturze (nurty poezji hiszpańskiej nazywa się od jego imienia gongoryzmem) stworzył wiersz, w którym opisywał porwanie Europy przez Zeusa. Jednak nic nie jest powiedziane wprost. Zamiast tego mowa choćby o kłamliwym porywaczu Europy, półksiężyc ramionami na jego przedzie – osoba nie znająca mitologii zapewne nie domyśliłaby się w tym opisu byka, w którego przemienił się bóg. Natomiast czytelnik kulturalny może czerpać radość z rozpoznania sensu tego sformułowania.

Wracając do tematu rozważań – czy to jest przerost formy nad treścią? Czy cały barok to przerost formy nad treścią? Uważam, że na oba pytania odpowiedzieć trzeba twierdząco. Jednak to, że barokową literaturę charakteryzuje przerost formy nad treścią, nie znaczy, że jest ona bezwartościowa. Niektóre ówczesne „koncepty” potrafią zainteresować nawet człowieka współczesnego. Co ciekawe, najwybitniejszy poeta hiszpański XX wieku, Federico Garcia Lorca, był wielkim miłośnikiem Luisa de Gongory – sam zaś stworzył wiersze, które do dziś cieszą się miłością milionów ludzi. Widać więc, że barok może inspirować – trzeba tylko próbować go zrozumieć i „wybaczyć” mu jego „wady”.