Geneza, czas i miejsce akcji
Akcja ma miejsce we wsi Barania Głowa oraz w jej okolicach. Czytelnik ma okazję zapoznać się z wydarzeniami, które dzieją się na przestrzeni czasu. Widocznymi są zachodzące przemiany, a także bezustanne, rozpaczliwe próby ratowania męża, które podejmuje Rzepowa. Autor swój utwór napisał podczas podróży po Ameryce. Jego okrojona wersja ukazała się drukiem w 1877 roku.
Motywy, problematyka
„Szkice węglem” to opowieść, która koncentruje się głównie na problemach mieszkańców wsi oraz na stosunku jaki mają do nich osoby lepiej wykształcone czy też zamożne. Czytelnik ma okazję zobaczyć użycie motywu wsi jako miejsca pełnego zacofania oraz biedy, a także motywu nierówności. Pogarda widoczna jest przede wszystkim w postawie Zołzikiewicza, który dodatkowo jest postacią niezwykle cyniczną. Wydaje się, że nie cofnie się on przed niczym. Doskonale wie jaką ma władzę i nie zawaha się jej użyć. Jego główną potęga jest wiedza – mimo że nie posiada on wyższego wykształcenia, to ile wie, pozwala mu na działanie i manipulowanie chłopstwem. Rozpaczliwe próby podejmowane przez Rzepów w epilogu ukazane są jako zbyteczne. Podstęp pisarza nigdy nie miał racji bytu.
Motyw podstępu pozwala na dostrzeżenie relacji społecznych panujących we wsi. Oto czytelnik ma do czynienia nie tylko z kierującym się instynktami pisarzem, ale i gronem osób, dla których wygodnym jest niedostrzeganie problemu, umywanie rąk. Widocznym jest to nie tylko w postawie poszczególnych ludzi, ale i w opisie miejsca jakim jest sąd czy samego funkcjonowania zarządu wsi. Ukazane także zostały szkodliwe stereotypy o chłopach. Bełkocąca Rzepowa uznana zostaje za pijaną.
W ciekawy sposób uwidoczniona została miłość, którą darzy Rzepowa swojego męża. Gotowa jest na szereg poświęceń dla mężczyzny, który ją bije. Ukazany także został honor, duma, która pozwala posunąć się do nikczemnych czynów. Po szeregu upokorzeń, ofiara podstępu nie jest w stanie znieść jednego, najgorszego. Rzepa morduje swą wierną małżonkę.
Ukazanie w ten sposób wsi i stosunków na niej panujących zwraca uwagę na sytuację chłopstwa, która wydaje się być sytuacją absolutnie bez wyjścia.
Charakterystyka bohaterów
Wójt – Nosi nazwisko Burak. To w zamian za jego syna Rzepa ma się pojawić na liście rezerwowej.
Zołzikiewicz – Pisarz, który postanowił zdobyć Rzepową i wymyśla swój plan, który perfekcyjnie mu się udaje. Wykorzystując niewiedzę chłopów doprowadza do tragedii.
Rzepowa – Wierząca i oddana mężowi kobieta, która gotowa jest na wszystko byle tylko nie szedł on do wojska.
Rzepa – Swe smutki łagodzi alkoholem i to sprawia, że staje się on łatwą ofiarą podstępu. W furii morduje swoją żonę.
W utworze pojawiają się także postaci mieszkańców dworu, księdza oraz naczelnika powiatu. Są oni osobami, które ignorują małżeństwo proszące o pomoc.