„Boska komedia” – tytuł. Znaczenie

Tytuł arcydzieła Dantego może współczesnego czytelnika zadziwiać. Dramatyczne sceny w Piekle i Czyśćcu oraz pełne patosu w Raju, głębokie refleksje o charakterze filozoficznym, teologicznym, politycznym nie wpisują się w nasze pojęcie komedii. Nawet poczucie humoru, którego Dantemu nie brakuje, nie byłoby w stanie dzisiaj obronić komediowego charakteru „Boskiej Komedii”. Dlatego znaczenie tytułu wymaga wyjaśnienia.

Dante początkowo swój poemat nazwał „Komedią”, dopisek „Boska” jest dziełem jego następców, którzy dodali ten epitet do oryginalnego tytułu. W rozumieniu średniowiecznym komedią był utwór, którego zakończenie okazywało się pomyślne dla bohaterów. Niewątpliwie więc dzieło Dantego wpisuje się w ten schemat, bowiem pogrążony w przerażeniu z powodu swego zbłąkania bohater, przemierzając czeluście piekielne, wzgórze czyśćcowe oraz otchłań niebieską, dostępuje najwyższego szczęścia, trafiając przed boski majestat.

Jest więc „Boska Komedia” komedią mistyczną, która czerpała z dorobku znanych w czasach Dantego mistyków. Zdaniem Kaliksta Morawskiego, który wnikliwie zbadał ten problem, mógł czerpać Dante z myśli Dionizego Pseudoareopagity oraz szkoły z Saint-Victor. Od Dionizego miał zaczerpnąć Dante zarówno opis Boga, trudny do ujęcia w dostępnych człowiekowi słowach oraz koncepcję trzystopniowego wzlotu mistycznego, na który miały się składać: oczyszczenie, oświecenie i wypełnienie. Szkoła Saint-Victor nauczyła Dantego, że kontemplacja boskiego majestatu jest możliwa dzięki wcześniejszej kontemplacji tego, co doskonałe na ziemi. W ten sposób zachwyt nad piękną Beatrice miał być dla Dantego przepustką do poznania Stwórcy.