Mesjanizm w Dziadach

Trzecia część „Dziadów” Adama Mickiewicza postrzegana jest jako dramat narodowy. Twórca zawarł w niej nawiązującą do Biblii i Narodu Wybranego koncepcję ojczyzny, która w tym świetle jawi się jako Chrystus Narodów. Ofiara podzielonego między zaborców państwa nie okaże się więc daremna, a jego śmierć tylko chwilowa, ponieważ zmartwychwstanie.

Koncepcja mesjanistyczna zostaje bardzo mocno zasygnalizowana już w tekście przedmowy, w którym pojawiają się następujące słowa: Zdaje się, że królowie mają przeczucie Herodowe o zjawieniu się nowego światła na ziemi i o bliskim swoim upadku, a lud coraz mocniej wierzy w swoje odrodzenie się i zmartwychwstanie. Sam dramat jest w niej ukazany jako próba zarysowania zaledwie kilku scen ukazujących okrucieństwo panowania cara Aleksandra i jego wiernych namiestników. Niektóre z faktów odsłania autor już we fragmencie poprzedzającym właściwy utwór, zaznaczając jednak, że nie pragnie rozgrzewać polskich serc ani budzić w nich nienawiści do dobrze znanego wroga. Nie jest jego zamiarem także zwracanie oczu Europy na sytuację dawnej Rzeczpospolitej. Wie przecież, że wkrótce Polska przemówi do innych narodów słowami znanymi z Nowego Testamentu - Córki Jerozolimskie, nie płaczcie nade mną, ale nad samymi sobą.

W scenie więziennej pojawiają się dwa wyraziste nawiązania do mesjanizmu. Pierwszym jest postać Wasilewskiego pojawiająca się w opowiadaniu Sobolewskiego. Mężczyzna został tak okrutnie pobity w czasie śledztwa, że, niesiony na kibitkę, przypominał Chrystusa. Drugi pojawia się zaś w bajce Żegoty. Opowieść ta traktuje o ziarnie, podkreślając w ten sposób konieczność obumarcia (nawet dostania się w ręce diabła), by w przyszłości wydane zostały wspaniałe owoce.
Kulminacją nastroju mesjanistycznego, a zarazem najbardziej dobitnym przedstawieniem tej koncepcji jest widzenie księdza Piotra. Wizja, jaka została roztoczona przed duchownym, budzi jednoznaczne skojarzenia ze sceną, która rozegrała się w Jerozolimie. Naród prowadzony jest na sąd, a cała Europa mu urąga. Będzie sądzony przez Gala, lecz ten, nie znalazłszy winy, dokonał symbolicznego obmycia rąk. Jednak krzyki zgromadzonych wymusiły na nim określoną decyzję, a bohater dramatu zobaczył krzyż szykowany dla Narodu. Następnie ukazana zostaje wizja śmierci oraz zmartwychwstania ojczyzny i ukazania się tajemniczej postaci o imieniu czterdzieści i cztery.

Koncepcja mesjanistyczna służy przede wszystkim podkreśleniu nieustannego udziału Boga w dziejach ludzkości. Chociaż Stwórca nigdy nie stosuje metod doraźnych, nie interweniuje, zmieniając bieg rzeczy (tutaj wymowne okazuje się milczenie Boga w konfrontacji z Konradem), historia zdaje się mieć cechy uprzednio uformowanego planu. Widziane w tym kontekście cierpienie ludzkie jawi się jako sensowne, prowadzące ku wartościom i pozytywnym zmianom. Ponadto w mesjanizmie dostrzec można także próbę ponownego wlania nadziei w serca ciemiężonego narodu. Warto wszak pamiętać, że trzecia część „Dziadów” napisana została po klęsce powstania listopadowego.