Rola przeznaczenia w życiu Edypa

Przeznaczenie, w starożytności zwane także fatum, jest jedną z cech tragedii antycznej. Fatum determinuje bowiem ludzkie działania, jest nierozłącznym czynnikiem w życiu i nie można przed nim uciec. Wpływ przeznaczenia na losy bohaterów literackich, doskonale widać na przykładzie Króla Edypa, bohatera dramatu Sofoklesa.

Przeznaczenie zdecydowało o losach Edypa jeszcze przed jego narodzinami, gdyż wyrocznia delficka przepowiedziała jego ojcu, Lajosowi, że zostanie zabity przez własnego syna, który również poślubi swoją matkę. W obawie przed spełnieniem się przepowiedni, Lajos zdecydował, że jego dziecko zostanie zabite tuż po narodzinach. Przekazał więc noworodka w ręce swego służącego, któremu jednak było żal dziecka. Nie zdecydował się zatem na zabicie noworodka, lecz przekazał go pasterzowi z Koryntu. Widać zatem kolejny wpływ fatum, którego nie można zmienić. Lajos bowiem chciał zapobiec przepowiedni, zabijając syna, jednak przekazał go osobie, która nie pozwoliła na jego śmierć. Nie udało się Lajosowi zmienić losu, który był pisany jemu i jego bliskim.

Wpływ fatum widoczne jest w ciągu kolejnych zdarzeń. Ze względu na to, że Edyp nazywany był w Koryncie „podrzutkiem”, postanowił udać się do wyroczni delfickiej. Ta decyzja doprowadziła do tego, że musiał uciekać z Koryntu, gdyż dowiedział się, że zabije własnego ojca i poślubi matkę. Los chciał, by Edyp udał się w kierunku Teb, gdzie - w wyniku konfliktu – zabił Lajosa. Nieświadomy Edyp spełnił pierwszą część przepowiedni, mimo że próbował temu zapobiec. Fatum sprawiło również, że jako jedynemu, Edypowi udało się rozwiązać zagadkę Sfinksa, dzięki czemu objął władzę w Tebach i poślubił Jokastę. Tym samym spełniła się druga część przepowiedni. Nie udało mu się zmienić biegu wydarzeń, o czym wspomina Chór w Stasiomonie IV:

O śmiertelnych pokolenia!
Twe cięciwy miotły strzały
Gdzieś daleko za granice
Zwykłych szczęść i chwały.
Wróżą zmogłeś ty dziewicę,
Ostrzem zbrojną szponów.
Żeś nam stanął jako wieża
Obronna od zgonów,
Uczcił w tobie lud rycerza
I wywyższył cię ku niebom,
Byś królem był Tebom.

Niestety, szczęście z objęcia władzy i poślubienia Jokasty nie trwało długo, gdyż znów nad Edypem zaczęło ciążyć fatum. Postępek, jakiego dokonał na Lajosie wywołał plagi i zarazy w Tebach. Nieświadomy swej winy, postanowił skazać zabójcę Lajosa na wygnanie. Skazał tym samym samego siebie.  Fatum zdeterminowało całe życie Edypa.

Na przykładzie „Króla Edypa” Sofoklesa widać zatem, że każdy dąży do swego przeznaczenia. Nawet jeśli za wszelką cenę usiłujemy zmienić jego bieg, to nie uda nam się przed nim uciec. Wszystko bowiem, co zrobimy, aby zapobiec wpływowi fatum, zbliży nas do jego spełnienia. Tak więc wobec przeznaczenia ludzie są bezsilni i bezradni.