Biografia
Czas życia Jerzego Andrzejewskiego przypadł na szczególny okres w historii Polski i całego świata. Ten prozaik, publicysta i eseista, którego postać kojarzona jest przede wszystkim z powieścią o tytule „Popiół i diament”, przyszedł na świat 19 sierpnia 1909 r., a zmarł 19 kwietnia 1983. Doświadczył więc dwóch wojen światowych, na własne oczy widział narodziny systemów totalitarnych i zło, jakie stało się ich udziałem. Sam również uczestniczył w przemianach zachodzących w Polsce po okresie stalinizmu.
Już od najmłodszych lat Jerzy Andrzejewski związał się z Warszawą. Najpierw ukończył Gimnazjum im. Jana Zamoyskiego, później studiował polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim. W tym okresie na łamach dziennika „ABC” ukazało się jego debiutanckie opowiadanie „Wobec czyjegoś życia” (1932). Zaledwie trzy lata później został kierownikiem działu literackiego w „Prosto z Mostu”, a w 1936 wstąpił do Związku Literatów Polskich.
W czasie II wojny światowej działał Andrzejewski w podziemiu kulturalnym, pełniąc obowiązki pełnomocnika Delegatury Rządu RP do opieki nad literatami. Równocześnie angażował się w pomoc Żydom.
Kiedy wielki konflikt zbrojny został zakończony, Andrzejewski wyjechał do Krakowa (objął stanowisko prezesa Krakowskiego Oddziału Związku Literatów Polskich), a później do Szczecina (jako prezes Szczecińskiego Oddziału Związku Literatów Polskich oraz działacz Komitetu Obrońców Pokoju). W 1950 r. wstąpił do partii komunistycznej i już 2 lata później powrócił do Warszawy jako poseł. Okres ten zapisał się w jego biografii pod znakiem pracy redakcyjnej i twórczej oraz wsparcia, jakiego udzielał władzom komunistycznym.
Z Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej wystąpił Jerzy Andrzejewski w 1957 r., co wynikało z różnic światopoglądowych. Siedem lat później podpisał „List 34”, w którym osoby związane z polską kulturą protestowały przeciwko zaostrzeniu cenzury. W 1976 dołączył zaś do grona osób popierających „Memoriał 101”, czyli wystąpienie przeciwko zmianom w konstytucji PRL.
Przez całe życie Andrzejewski działał w różnych organizacjach i zrzeszeniach, współpracował również z wieloma pismami i wydawnictwami. W historii polskiej kultury zapisał się jako postać barwna i interesująca, a jego dorobek artystyczny do dzisiaj stanowi obiekt wielu specjalistycznych badań.
Charakterystyka twórczości
Twórczość Jerzego Andrzejewskiego stanowi niejednorodny zbiór utworów podejmujących zróżnicowaną tematykę. W powieściach przedwojennych („Drogi nieuniknione”, „Ład serca”) przedstawiał on realia życia w niepodległej Polsce, kontrastując wynikające z codziennego trudu cierpienia z wartościami, które nadawały życiu sens, jak gdyby kojąc ból. Utwory z czasu wojny (m. in. „Noc”) wypełnione były z kolei refleksjami na temat ludzkich postaw i tego, do czego człowiek może być zdolny w ekstremalnych warunkach.
W 1948 r. ukazał się „Popiół i diament” - jedno z najważniejszych dzieł w dorobku Andrzejewskiego. Jeden z najbardziej charakterystycznych bohaterów powieści (także dzięki wybitnej kreacji Zbigniewa Cybulskiego w ekranizacji zrealizowanej przez Andrzeja Wajdę) - Maciej Chełmicki - to młody żołnierz AK, który otrzymuje rozkaz wykonania wyroku śmierci na sekretarzu PPR. Polecenie to okazuje się być dla niego ciężkim brzemieniem, a rozdarty między sprzecznymi wartościami młodzieniec długo nie może dokonać wyboru. „Popiół i diament” wzbudził wiele kontrowersji i doczekał się nawet zmian wprowadzonych przed 1954, które to - zgodnie z nakazem władz komunistycznych - miały odkłamać historię (w rzeczywistości były jeszcze większą manipulacją). Cztery lata później (1958) Andrzejewski stworzył scenariusz do głośnego filmu Andrzeja Wajdy, dokonując trzeciej redakcji „Popiołu i diamentu”.
Wśród najważniejszych dzieł Andrzejewskiego wymienić można również „Ciemności kryją ziemię” (powieść osadzona w XV-wiecznej Hiszpanii i na przykładzie działań Świętej Inkwizycji ukazująca narodziny i funkcjonowanie totalitaryzmu - było to rozliczenie z ustrojem), „Bramy raju” (powieść podejmująca tematykę krucjaty dziecięcej z 1212 r. i ukazująca narodziny idei oraz wpływ, jaki wywiera ona na ludzi).
W swoim dorobku artystycznym zgromadził Jerzy Andrzejewski ponad 20 powieści. Nie wszystkie - rzecz jasna - były utworami udanymi, lecz zbiór ten - jako całość - stanowi dokumentację sposobu, w jaki zmieniała się polska literatura XX stulecia.