Johann Wolfgang Goethe – biografia i charakterystyka twórczości

Biografia

Johann Wolfgang von Goethe to jedna z najbardziej znaczących postaci w historii europejskiej i światowej kultury. Chociaż główną dziedziną jego twórczości była literatura (pisał zarówno prozę, jak i poezję), przyczynił się do rozwoju wielu gałęzi życia umysłowego, a jego postać stała się trwałą inspiracją dla późniejszych generacji.

Autor „Cierpień młodego Wertera” przyszedł na świat 28 sierpnia 1749 r. we Frankfurcie nad Menem. Ojciec - zamożny rentier (osoba utrzymująca się z oprocentowania kapitału) - ukończył studia prawnicze, był człowiekiem o szerokich horyzontach i zróżnicowanych zainteresowaniach. Matka Goethego - Catharina Elisabeth z domu Textor - wyszła za Johanna Caspara w wieku zaledwie 17 lat.

Dzieciństwo Johanna Wolfganga Goethego było czasem spokojnym, wypełnionym nauką. On sam lubił doskonalić swe umiejętności i talenty, szczególną miłością darząc sztuki plastyczne i literaturę. Już od najmłodszych lat towarzyszyli mu m. in. Homer, Owidiusz i Klopstock (niemiecki poeta tworzący głównie w XVIII stuleciu). Jego ciekawość budził także teatr. W rodzinnym domu regularnie wystawiano sztuki z udziałem lalek, a sam Goethe szybko zaznajomił się z frankfurckimi aktorami. Co ciekawe - w okresie dorastania często opuszczał on dom, by poznawać uroki miejskiego życia. Gdy miał 15 lat, nawiązał romans z kelnerką o imieniu Gretchen (Małgorzata). Sprawa została jednak umiejętnie zatuszowana, co miało zapobiec skandalowi.

W 1765 r. Goethe, zgodnie z życzeniem ojca, wyjechał do Lipska, by rozpocząć tam studia prawnicze. Już od początku największe wrażenie robiły na nim przedmioty dotyczące sztuki lub historii. Samo miasto także odbierał pozytywnie, szybko więc oswoił się z nowym otoczeniem. Pobierał nauki drzeworytnictwa, żywo interesował się literaturą. W tym okresie zaczął tworzyć pierwsze dzieła. Jednak poglądy Goethego wkrótce zaczęły się krystalizować, przejawiane przezeń sympatie skierowały się w stronę określonych twórców (m. in. Wielanda, który pisał pod wyraźnym wpływem Klopstocka). Większość młodzieńczych dzieł Goethego uległa zniszczeniu. Uczynił to sam autor.

Trzy lata po wyjeździe do Lipska Goethe powrócił do Frankfurtu. Stało się to albo z powodu pogarszającego się stanu zdrowia, albo ze względu na niezadowolenie ojca brakiem postępów w edukacji prawniczej. W 1770 jeszcze raz opuścił rodzinne miasto, by zdobyć wykształcenie. Tym razem udał się do Strasburga. Ponownie nie przykładał się zbytnio do nauki, kładąc nacisk na rozwój zupełnie innych umiejętności. To właśnie w Strasburgu nastąpiło przełomowe dla Goethego spotkanie z Herderem. Filozof ten wywarł ogromny wpływ na młodzieńca, przedstawiając mu swój system myślowy. Obecne w nim pierwiastki mistyczne (prowidencjalizm, czyli obecność sił wyższych w procesie historycznym) oraz zwrot w stronę ludowości były bliskie autorowi „Fausta”.

Goethe otrzymał upragnioną przez ojca licencję prawniczą. Złożono mu nawet propozycję pracy dla Francji, lecz odrzucił ją. Próbował swych sił we Frankfurcie, ale szybko okazało się, że idealizm i młodzieńczy zapał nie zaprowadzą go daleko w skostniałych strukturach świata prawniczego. Wtedy nastąpił zwrot w stronę literatury i kolejnych prób artystycznych. Zajęcie to, pomimo podjęcia zatrudnienia w czasopiśmie literackim, nie przynosiło wielkich dochodów. Spróbował więc Goethe jeszcze raz wrócić na ścieżkę kariery zawodowej, zostając referendarzem Sądu Najwyższego Rzeszy. Warto zaznaczyć, iż w Wetzlar spotkał on Charolottę Buff i Kestnera. Para ta stała się pierwowzorem postaci uwiecznionych w „Cierpieniach młodego Wertera”.

W 1775 r. Goethe został zaproszony przed oblicze Karola Augusta - księcia Saksonii. Już wtedy o prawniku - literacie mówiono wiele dobrego, więc władca z dynastii Wettynów widział w nim bardzo ważną dla swego dworu postać. Chociaż ojciec, zwolennik władzy cesarskiej, odradzał Goethemu ten krok, nieco przypadkiem, nieco z przymusu (spotkał wysłanników księcia), udał się on do Weimaru.

Już w czerwcu 1776 nowy przybysz mianowany został tajnym radcą i miał prawo udziału w posiedzeniach rady ministrów. Przez kolejne lata Goethe wielokrotnie przysłużył się księciu, z którym pozostawał w bardzo dobrych kontaktach. W 1786 udał się do Rzymu, wciąż pobierając wynagrodzenie związane z pracą dla Karola Augusta. Podróż ta była dla Goethego olbrzymim przeżyciem. W Wiecznym Mieście pozostał przez 2 lata.

Po powrocie do Weimaru Goethe rzucił się w wir zajęć. Zasłynął m. in. jako organizator życia teatralnego. W tym okresie narodziła się jego przyjaźń z Schillerem, który związany był z uniwersytetem w Jenie. Dla Wettynów edukacja była jedną z kwestii priorytetowych, toteż w obliczu coraz mniejszego zainteresowania studiami zarządzone zostały niezbędne reformy. Czynny udział w tym procesie brał nie kto inny, lecz Goethe.

Ostatnie lata życia spędził autor „Fausta” w Weimarze. Łączył tam działalność polityczną z rozwojem indywidualnych pasji i fascynacji, których miał naprawdę wiele. Nieobce były mu wiadomości z dziedzin takich jak biologia, geologia, teologia, alchemia, mistyka itp. Goethe zmarł 22 marca 1832 r. Przyczyną jego odejścia było najprawdopodobniej zapalenie płuc.

Twórczość

Johann Wolfgang von Goethe to jedna z najciekawszych postaci, jakie pojawiły się w historii Europy. W Polsce często uznawany jest za przedstawiciela romantyzmu, lecz tak naprawdę należał do tzw. klasyków weimarskich, zaś z powodu przynależności do nurtu Sturm und Drang („Okres burzy i naporu”) postrzega się go także jako artystę preromantycznego.

Twórczość Goethego jest zjawiskiem niezwykle rozległym i interesującym. Przede wszystkim nie ograniczał się on do określonych form działalności, angażując się intelektualnie w ogromną liczbę projektów. Fascynował go świat przyrody (botanika, chemia, geologia, optyka), z ciekawością czytał prace największych filozofów, starając się nawiązywać z nimi polemikę. Jednak całe jego życie naznaczone było szczególną miłością do sztuk plastycznych i literatury. Pisał utwory poetyckie, prozę i dramaty, starając się podejmować niebanalną tematykę i wplatać w swe dzieła owoce poszukiwań prowadzonych na innych gruntach.

Pierwszym dziełem, które zaskarbiło Goethemu uznanie, był dramat „Götz z Berlichingen” (1773). Zaledwie rok później ukazała się powieść epistolarna „Cierpienia młodego Wertera” (1774). Utwór ten powszechnie uważany jest za jedną z najważniejszych zapowiedzi romantyzmu (do jego lektury przyznaje się Pustelnik - Gustaw z IV części „Dziadów” Adama Mickiewicza). Zainspirowany przyjaźnią z Schillerem napisał dwie powieści dydaktyczne (uważane za bardzo ważne w dorobku Goethego) - „Lata nauki Wilhelma Meistra” (1796) oraz „Lata wędrówki Wilhelma Meistra (1821). Jednak prawdziwym dziełem życia Goethego można określić dwuczęściowy dramat pt. „Faust”, nad którym pracował on blisko 60 lat (1773 - 1832). Pierwsza część ukończona została w 1808, z kolei druga 23 lata później. W zbiorach poezji autorstwa Goethego odnaleźć można zarówno ballady („Król Olch” 1782), eposy satyryczne, frywolne liryki, elegie itd.