Król Olch – streszczenie, geneza, interpretacja, motywy

Streszczenie

Ojciec i syn pędzą na koniu. Dziecko jest wyraźnie osłabione, jego głowa spoczywa na piersi rodzica. Mężczyzna pragnie dodać potomkowi otuchy, a dziecko odpowiada, że widzi króla olch, na co słyszy, iż to jedynie mgła.

Tajemnicza postać przemawia do dziecka. Woła chłopca, by podążył za nim, obiecując mu wspaniałą zabawę i złoconą suknię. Gdy ten mówi o tym ojcu, mężczyzna informuje go, że to jedynie wiatr szeleści w liściach. Jednak młodzieniec ponownie słyszy króla olch. Tym razem kusi go on zabawą z córkami, które już nań czekają. Ojciec wciąż uspokaja dziecko: mówi mu, iż to jedynie wierzbowe gałęzie. Lecz król olch staje się coraz bardziej bezwzględny – grozi dziecku, że zabierze je siłą. Chłopiec pyta rodzica, czy widzi on zbliżającą się postać, prosi o ratunek. Mężczyzna pędzi co sił, dociera w końcu przed dom, ale dziecko już nie żyje – zmarło na jego rękach.

Geneza

Balladę „Król Olch” napisał Goethe w 1782 r. Był to czas, w którym nastąpił wyraźny zwrot w stronę folkloru i wierzeń ludowych, gdyż te uważano za autentyczne i nieskrępowane odgórnie narzuconą formą (miały tutaj przejawiać się pewne cechy narodu). Jednym z pierwszych myślicieli szczególnie zainteresowanych ludowością był Johann Gottfried Herder – przedstawiciel klasyków weimarskich. To właśnie on wprowadził do niemieckiej literatury postać króla elfów, którą poznał, badając duńskie legendy i podania. Najprawdopodobniej popełnił błąd w czasie tłumaczenia, co zaowocowało „przemianą” króla elfów w króla olszyn. Niektórzy uważają jednak, iż olcha od dawna była drzewem ściśle związanym z ludowymi wierzeniami, o czym Herder i Goethe zapewne wiedzieli.

Interpretacja

„Król Olch” to jedno z najgłośniejszych dzieł w historii literatury. W balladzie wyraźnie nakładają się dwa światy – racjonalny i irracjonalny, między którymi znajduje się postać pędzącego z ojcem dziecka. Śmierć chłopca odczytywać można zatem dwojako – zarówno jako skutek dręczącej go choroby i ciężkiej, nocnej jazdy, jak i wezwanie tajemniczej istoty czyhającej wśród drzew. Wyraźny podział na dwie płaszczyzny oraz wyeksponowanie elementów fantastycznych stały się bardzo silną inspiracją dla kolejnych pokoleń twórców, torując drogę rozkwitającemu romantyzmowi.

Czytelnik ballady Goethego zostaje postawiony przed niełatwym zadaniem. Śmierć chłopca łatwo można wytłumaczyć chorobą, która skłania ojca do wartkiego popędzania wierzchowca. Wie on bowiem, że ratunkiem dla chłopca okazać może się wnętrze ciepłego domu. Jednak na emocje odbiorcy oddziałuje mistrzowsko nakreślony krajobraz, a żwawe tempo utworu sprawia, że mrok i tajemniczy nastrój są odczuwalne znacznie wyraźniej. Samo dziecko, odchodząc, lęka się nadciągającej istoty. Ta, nie mogąc zwabić chłopca obietnicami, przyjmuje groźną postawę, co zwiastuje złowieszczy koniec historii.

Chłopiec umiera; ojciec dociera na miejsce, trzymając wychłodzone ciało. Przez całą podróż starał się uspokoić dziecko, tłumacząc niepokojące znaki zjawiskami obecnymi w świecie przyrody. Zachodząca między nimi wymiana zdań przywodzi na myśl konflikt światopoglądu racjonalnego i intuicyjnego, opartego głównie na uczuciu. Nurt Sturm und Drang, w który wpisywała się twórczość Goethego, wyraźnie odszedł od chłodnego racjonalizmu na rzecz postrzegania świata w sposób uwzględniający wpisane weń tajemnice.

Motywy

Motyw ojca - na ojcu spoczywa olbrzymia odpowiedzialność. Popędzając konia, przemierza on ciemny, przerażający las, by dowieźć chorujące dziecko w miejsce, które będzie dlań schronieniem. Stara się uczynić wszystko, co w jego mocy, mając na uwadze dobro dziecka. Uspokaja je i ogrzewa, stara się amortyzować wstrząsy. Jednak podróż nie kończy się szczęśliwie, a syn umiera. Być może mężczyzna także widział przerażającą postać snującą się wśród gałęzi, lecz dla spokoju chłopca i dodania mu otuchy starał się postępować w sposób racjonalny.

Motyw dziecka - w literaturze dzieci często są bohaterami, którzy widzą i czują więcej. Nie inaczej wygląda sytuacja w balladzie Goethego. Chłopiec wciąż mówi do ojca, że wzywa go król olch – postać tajemnicza i niebezpieczna. Młodzieniec wyraża swój niepokój w sposób szczery i autentyczny, nie bojąc się reakcji opiekuna.

Motyw nocy - noc to szczególna pora doby w literaturze. Właśnie ona uprawomocnia pojawianie się postaci nadprzyrodzonych, wywołuje strach i niepokój.

Motyw lasu - syn i ojciec podróżują przez las. Wśród gęstwiny gałęzi można dostrzec różne niepokojące sygnały, szczególnie wówczas, gdy porusza się w szybkim tempie. Jednak przestrzenie wywodzące się ze świata natury, słabo naznaczone bytnością człowieka, od zawsze budzą skojarzenia z tajemnicami, przywołują na myśl ich tajemniczych mieszkańców.

Motyw śmierci - ballada Goethego kończy się w sposób gwałtowny, bowiem śmiercią chłopca. Odbiorca nie otrzymuje informacji, co stało się dalej, nie zostaje mu także przedstawione wyjaśnienie, w jaki sposób doszło do tego feralnego wydarzenia.

Motyw tajemnicy - postać, która próbuje zwabić dziecko, nazywana jest przez nie królem olch. W tekście nie zostało zawarte wiele informacji na jej temat, lecz w wierzeniach ludowych był to najprawdopodobniej władca elfów (błąd w tłumaczeniu, w wersji Herdera to córka władcy elfów wabiła dorosłe osoby, by czynić im krzywdę). Istota ta żyje w tajemniczej przestrzeni na granicy dwóch światów (rzeczywistego i fantastycznego).