Zofia Nałkowska – biografia i charakterystyka twórczości

Biografia

Zofia Nałkowska należy do grona najwybitniejszych i najbarwniejszych postaci w historii polskiej literatury. Autorka „Granicy” zasłynęła nie tylko jako wprawna pisarka, ale także działaczka organizacji kobiecych oraz propagatorka kultury. Równocześnie angażowała się w życie polityczne i została niezrzeszoną posłanką.

Córka Wacława Nałkowskiego - cenionego geografa - i podzielającej pasję męża Anny Nałkowskiej (z domu Šafránková) przyszła na świat 10 listopada 1884 r. w Warszawie. Najpierw kształciła się w prywatnej pensji, a następnie zdobywała wiedzę na Uniwersytecie Latającym, który był tajną instytucją działającą w Królestwie Polskim od 1905 do 1918 (nazwa nawiązywała do częstych zmian miejsc organizowania spotkań). Szeroka paleta zainteresowań Zofii Nałkowskiej pozwala wyciągnąć wnioski, iż bardzo wiele czasu poświęcała na samodzielne gromadzenie wiedzy.

W 1904 r. autorka „Granicy” poślubiła Leona Rygiera, pedagoga i literata. Wkrótce para opuściła Warszawę, udawszy się do Kielc, gdzie obiecująca pisarka uczestniczyła w tworzeniu tygodnika „Echa Kieleckie”. Małżeństwo Nałkowskiej i Rygiera rozpadło się w 1909 r., a kolejne lata życia autorki „Granicy” upływały na wielu podróżach połączonych z działaniem na rzecz kultury i spraw kobiet.

Przełomowym okresem w życiu Nałkowskiej były lata międzywojenne. Właśnie wówczas nawiązała wiele wartościowych znajomości, trafiając w kręgi bliskie Józefa Piłsudskiego. Niebawem rozpoczęła ona pracę w Biurze Propagandy Zagranicznej przy Prezydium Rady Ministrów. W 1922 r. poślubiła podpułkownika (później generała brygady Wojska Polskiego) Jana Jur-Gorzechowskiego. Wkrótce wyjechała z nim w okolice Wilna, gdzie był on dowódcą żandarmerii.

Małżeństwo Nałkowskiej i Jur-Gorzechowskiego rozpadło się w 1929 r., lecz już trzy lata wcześniej autorka zamieszkała w Warszawie. W tym czasie głównie podróżowała po Europie oraz uczestniczyła w spotkaniach grup artystycznych. Została również wiceprezesem Polskiego PEN Clubu, a od 1933 r. należała do grupy artystycznej „Przedmieście”. W tym samym czasie zasiliła także szeregi Polskiej Akademii Literatury.

Po wybuchu II wojny światowej Nałkowska wyruszyła na wschód. Szybko powróciła jednak do Warszawy, gdzie mieszkała, utrzymując się z prowadzenia sklepu z wyrobami tytoniowymi. Wciąż kontynuowała prace twórcze, często odwiedzając mieszczący się nieopodal Grodziska Mazowieckiego majątek Zofii Villaume-Zahrtowej.

Kiedy III Rzesza ogłosiła kapitulację, Nałkowska przeniosła się do Krakowa, a następnie do Łodzi. W tym czasie brała udział w pracach Głównej Komisji Badań Zbrodni Niemieckich i redagowała pismo „Kuźnica”. W 1947 została posłanką do Sejmu Ustawodawczego, pięć lat później zasiadła w ławach Sejmu PRL, co wiązało się z powrotem do Warszawy.

Zofia Nałkowska zmarła 17 grudnia 1954 r. w Warszawie. We wspomnieniach przyjaciół i znajomuych zapisała się jako postać niezwykle interesująca i odznaczająca się nieprzeciętną wiedzą. Jej działalność wywarła olbrzymi wpływ na kulturę polską (nie tylko inspirowała i wspierała pisarzy, ale także organizowała wiele wydarzeń), a talent literacki zagwarantował jej wiele prestiżowych nagród (m. in. Złoty Wawrzyn Polskiej Akademii Literatury).

Charakterystyka twórczości

Autorka „Granicy” zadebiutowała w 1898 r., gdy w „Przeglądzie Tygodniowym” opublikowany został jej wiersz pt. „Pamiętam”. Pięć lat później w „Ogniwie” ukazał się jej pierwszy tekst prozatorski - opowiadanie „Orlica”. W 1904 wydano z kolei pierwszą powieść Nałkowskiej - „Lodowe pola”.

Życie artystyczne Zofii Nałkowskiej można podzielić na kilka etapów. W pierwszym okresie swej twórczości pisała głównie utwory psychologiczno - obyczajowe, koncentrując się przede wszystkim na kwestiach emocjonalnych i problemach dotykających ówczesne kobiety. Później, w okresie międzywojennym, na pierwszy plan wysunęły się tematy społeczno - polityczne. W tym czasie pisała Nałkowska zarówno o sytuacji Rzeczpospolitej, która odzyskała niepodległość, jak i poruszała problemy uniwersalne (np. nacjonalizm, dyskryminację rasową).

Początek la trzydziestych przyniósł dwa dramaty pióra Nałkowskiej. Zostały one przychylnie przyjęte przez krytyków, lecz to ponowny zwrot w stronę prozy okazał się największym sukcesem autorki. Opublikowana w 1935 r. „Granica” poruszyła odbiorców, a pozytywne opinie na jej temat wyrazili najważniejsi uczestniczy ówczesnego życia kulturalnego.

W czasie II wojny światowej Nałkowska nie pisała nowych utworów. Doświadczenie tego okresu przedstawiła głównie w „Medalionach” - zbiorze krótkich opowiadań, które powstały pod wpływem pracy w Głównej Komisji Badań Zbrodni Niemieckich.

Niemal przez całe życie Nałkowska pisała „Dzienniki”. W tych zapiskach dbałość o formę i styl ustępowały miejsca komunikatywności, chęci przekazania najważniejszych faktów i przemyśleń. Dlatego wielu badaczy uważa „Dzienniki” za szczególnie wartościowe i interesujące.

Najważniejsze dzieła:
Powieści: „Kobiety” (1906), „Romans Teresy Hennert. Powieść dzisiejsza” (1924), „Choucas. Powieść internacjonalna” (1927), „Granica” (1935).
Opowiadania: „Koteczka, czyli białe tulipany” (1909), „Medaliony” (1946).
Dramaty: „Dom kobiet” (1930), „Dzień jego powrotu” (1931).