Bohaterem bajki Ignacego Krasickiego „Pan i pies” jest tytułowe zwierzę. Sam właściciel nie pojawia się bezpośrednio w utworze, dowiadujemy się tylko o jego czynach (dwukrotne obicie psa).
Krasicki opisuje dwie noce z życia jednego psa. Pierwszej nocy, czując zbliżającego się złodzieja, szczeka on nieustannie, by go odgonić. Kiedy nastaje ranek, właściciel bije go, nie wiedząc, że zwierzę ochroniło jego dobytek. Ma mu natomiast za złe, że swoim szczekaniem przeszkadzał mu we śnie.
Pies chce wyciągnąć z tego nauczkę i kolejnej nocy nie czuwa. Wykorzystuje to złodziej, by wreszcie dokonać upragnionego rabunku. Zwierzak spał smaczne drugiej nocy, złodzieja nie czekał;/Ten dom skradł; psa obili za to, że nie szczekał.
W bajce Krasicki ze smutkiem obserwuje, że często za dobre wypełnianie obowiązków czeka nas kara, bowiem nasi zwierzchnicy nie zauważają naszych starań. Kara czeka nas również za zaniedbanie – można uznać, iż utwór jest zwróceniem uwagi na smutny i ciężki los ludzi słabych i pozbawionych wpływów. Ale podkreśla on również bezmyślność osób potężnych (czy nawet względnie potężnych) – gdyby właściciel nie wyładowywał gniewu na psie, tylko zrozumiał, że zwierzę musi być głośno, żeby bronić domu, to nie padłby ofiarom bandyty.
Bajka jest kolejnym dziełkiem biskupa, które przedstawia pesymistyczną wizję świata – niestety, ze smutkiem konstatuje Krasicki, na tym padole rządzi bezmyślność i okrutny przypadek.
Forma utworu (kilka informacji):
-trzynastozgłoskowiec
-rymy parzyste (aabb)