Dlaczego XVI wiek nazywamy złotym wiekiem Rzeczpospolitej?

Szesnasty wiek był szczególnym okresem w historii Polski. To właśnie w tym stuleciu polski król (Zygmunt I Stary) odbierał na krakowskim rynku hołd od pruskiego księcia, a rodzimi artyści, odebrawszy wykształcenie na najlepszych uniwersytetach ówczesnej Europy, przenosili na grunt ojczyzny najważniejsze prądy i tendencje panujące w kulturze.

Za panowania ostatnich Jagiellonów Rzeczpospolita Obojga Narodów rozciągała się od Morza Bałtyckiego do Morza Czarnego. Potęga terytorialna ściśle wiązała się z potęgą militarną, dzięki czemu państwo ze stolicą w Krakowie stanowiło jedno z największych mocarstw ówczesnej Europy. Stan ten utrzymywał się także dzięki rozsądnej polityce gwarantującej względną stabilność.

W takich warunkach sztuka rozwijała się w sposób nieskrępowany i żywiołowy. Szesnasty wiek to okres działalności Jana Kochanowskiego (1530 – 1584), czyli jednego z najwybitniejszych poetów Starego Kontynentu. Swoje dzieła tworzył wówczas także Mikołaj Rej (1505 – 1569). Obaj uważani są za ojców języka polskiego i rodzimej literatury (byli jedynymi z pierwszych, którzy pisali, używając ojczystej mowy). Obok nich na scenie pojawili się m. in. Andrzej Frycz Modrzewski, Szymon Szymonowic, Piotr Kochanowski, Jan z Koszyczek, Baltazar z Lublina, Stanisław Orzechowski oraz Mikołaj Sęp-Szarzyński (przełom renesansu i baroku).

W rodzimej literaturze pojawiły się wartości charakterystyczne dla renesansowego humanizmu, czyli umiłowanie piękna, zwrot w stronę kultury antyku i jego filozofii (platonizm, arystotelizm, stoicyzm, epikureizm, sceptycyzm) oraz zainteresowanie człowiekiem (antropocentryzm). Zmianie uległa także popularność gatunków literackich. Wśród najchętniej stosowanych znalazły się m. in. fraszki, pieśni, elegie, sonety, sielanki, bajki, satyry, tragedie oraz kazania i traktaty. Oznaczało to nie tylko ponowne zainteresowanie starożytnością, ale także polityką i sytuacją społeczną.

Na terenie Rzeczpospolitej działali także najwybitniejsi architekci i rzeźbiarze ówczesnej Europy – m. in. Bartolomeo Bereecci (Kaplica Zygmuntowska), Hans Vredeman de Vries (dekoracje malarskie gdańskiego ratusza i Dworu Artusa), Jan Maria Padovano (m. in. nagrobek Zygmunta Starego i Sukiennice), Santi Gucci (zamek w Baranowie Sandomierskim) oraz Hans Kramer (Brama Zielona). Z kolei jednym z wiodących tematów malarstwa (oprócz charakterystycznej dla gotyku funkcji ozdobnej) stały się portrety (Marcin Kober).

Rozwijało się życie umysłowe. W Krakowie wciąż działała Akademia Krakowska (chociaż ze względu na odrzucenie reformacji straciła nieco na znaczeniu w ówczesnej Europie), która wykształciła m. in. Reja, Kochanowskiego, Kromera i Modrzewskiego. W 1519 r. w Poznaniu powstała Akademia Lubrańśkiego, z kolei w 1579 r. założony został Uniwersytet Wileński, a 15 lat później Zamojski ufundował Akademię Zamojską. Jednak jednym z najważniejszych i najbardziej znamiennych wydarzeń było wydanie w Norymberdze w 1543 r. dzieła „O obrotach sfer niebieskich” napisanego przez Mikołaja Kopernika.

Wiek XVI z pewnością był jednym z najlepszych okresów w historii Rzeczpospolitej. Zmęczone wojną z Państwem Zakonu Krzyżackiego kraj odnalazł spokój i mógł zregenerować nadwyrężone siły. Stabilna sytuacja wewnętrzna (także dzięki tolerancji religijnej) i silne wojsko pozwalały na rozwój w innych sferach. Jednak wraz z upływającymi latami sytuacja stawała się coraz trudniejsza, a mozolnie wypracowana równowaga zaczynała ulegać wahaniom.