Obraz inteligencji i chłopów w „Weselu”

„Wesele” Stanisława Wyspiańskiego to jeden z najważniejszych dramatów narodowych. Najistotniejszym kręgiem tematycznym utworu są wzajemne relacje polskiej inteligencji i chłopów. Tytułowe wesele to bowiem mariaż inteligenta, Lucjana Rydla (Pana Młodego) i dziewczyny z ludu, Jadwigi Mikołajczykówny (Panny Młodej). Ślub ten w sensie symbolicznym jest oznaką zbratania się obu stanów. Jednak owo pragnienie połączenia inteligencji i chłopstwa w dużej mierze pozostaje niemożliwe do zrealizowania.

Wyspiański wskazuje, że jedynie narodowa solidarność, rozumiana jako jedność wszystkich stanów może doprowadzić do odzyskania wolności państwa. Jednocześnie jednak pomiędzy obiema klasami rozciąga się olbrzymia przepaść, mająca źródła w wielowiekowej historii i tradycji. Chłopi są dla inteligencji niezwykle atrakcyjni, posiadają bowiem przymioty, których jej samej brakuje. Czepiec, Panna Młoda, Gospodyni czy Klimina stanowią wcielenie energii, siły i krzepkości. Są to ludzie kierujący się zdrowym rozsądkiem, obce jest im bujanie w obłokach – zamiast tego wolą realne czyny.

Chłopów cechuje również życiowa zapobiegliwość, czego wyrazem jest schowanie złotej podkowy przez Gospodynię do skrzyni oraz zamiłowanie Jaśka do czapki z pawimi piórami. Mimo że czyny te doprowadzają w rezultacie do obumarcia idei walki, Wyspiański trafnie wskazuje, iż w przeciwieństwie do rozrzutnej inteligencji, chłopi zawsze myślą o zabezpieczeniu bytu materialnego.

Co więcej, chłopi mają ambicję i ciekawość świata. Przykładem tego jest Czepiec, który próbuje nawiązać z Dziennikarzem rozmowę o polityce i chwali się, że na wsi wszyscy czytają gazety, ten zaś nie jest zainteresowany oświecaniem prostego chłopa.

Zainteresowanie inteligencji ludem jest bardzo powierzchowne. Wyspiański demaskuje w dramacie młodopolską chłopomanię, pokazując, że nie stoi za nią realna troska o lud, a jedynie puste strojenie się w pawie pióra i chłopskie sukmany. Najbardziej wyrazistym przykładem takiej postawy jest Pan Młody, który niezdarnie próbuje naśladować wiejskie zachowania i zdejmuje podczas wesela buty. Podobne postawy prezentują jednak również Dziennikarz, który wygłasza słynną kwestię: „niech na całym świecie wojna, byle polska wieś zaciszna, byle polska wieś spokojna”, a także Poeta, uważający się za lepszego od prostej gawiedzi.

Całkowitą ignorancję wobec wiejskiego trybu życia prezentuje Radczyni, która w listopadzie pyta Kliminę, czy chłopi już zasiali pola. Wieś stanowi dla inteligencji jedynie malowniczy folklor, miejsce, gdzie można wspaniale wypocząć i oderwać się od poważnych spraw. Izolacja obu stanów jest jednak znacznie głębsza niż wskazywałyby drobne gafy i nieporozumienia podczas wesela. Symbolem owej niezgody jest bowiem w dramacie Upiór, czyli zjawa Jakuba Szeli, przywódcy galicyjskiej rzezi.

Obie warstwy są do siebie wzajemnie uprzedzone i nieufne; dzielą je historyczne zaszłości i wieki społecznej nierówności. Jedynym bohaterem dramatu będącym symbolem udanego zjednoczenia wsi i inteligencji jest Gospodarz (Włodzimierz Tetmajer). Niestety podarowany mu przez Wernyhorę róg mający obudzić powstanie nieopatrznie oddaje Jaśkowi, a sam zasypia. Nawet zatem najwybitniejsi, wolni od uprzedzeń przedstawiciele inteligencji, nie chcą się podjąć przywództwa narodowego. Lud zaś pozostawiony samemu sobie, choć ma dobre intencje, ostatecznie zamienia złoty róg na czapkę z pawimi piórami.