Julian Ursyn Niemcewicz

Do Juliana Ursyna Niemcewicza z pewnością odnieść można powiedzenie, iż doświadczeniami swojego życia mógłby obdarzyć kilka osób. Urodził się w 1757 roku, w niezbyt zamożnej rodzinie szlacheckiej w Skokach, niedaleko Brześcia nad Bugiem. Udało mu się jednak zostać adiutantem możnego magnata, Adama Kazimierza Czartoryskiego, z którym zwiedził niemal całą Europę. Był to też początek wielu lat współpracy Niemcewicza z tą rodziną, bowiem w późniejszych latach działał też razem z Adamem Jerzym Czartoryskim, synem swojego pierwszego mecenasa. Książę Adam Jerzy napisał też jego pierwszą biografię, wydaną w 1860 roku.

Niemcewicz już jako dwudziestolatek próbował przekładać Woltera, a także stworzył zaginiony dziś poemat heroikomiczny „Wojna kobiet” (1774). Oprócz tego wstąpił do modnej wówczas masonerii oraz aktywnie działał politycznie – był posłem na Sejm Wielki i jednym z twórców Konstytucji 3 Maja. Z tym okresem związane jest jedno z najpopularniejszych dzieł Niemcewicza, komedia „Powrót posła” (1790). Formalnie utwór jest dość schematyczną opowieścią miłosno-obyczajową, jednak w gruncie rzeczy stanowi satyrę na przeciwników reform i zacofanie części szlachty. Część czytelników i widzów – bowiem kilka miesięcy później „Powrót posła” został wystawiony na deskach Teatru Narodowego – była zniechęcona wrogością Niemcewicza do tego, co uznawali za „złotą wolność”. Jednak w rozgorączkowanej atmosferze Sejmu Wielkiego, wśród emocji związanych z naprawianiem politycznych błędów przodków, utwór spotkał się z raczej dobrym przyjęciem.

Inny charakter mają wydane w 1816 roku „Śpiewy historyczne” – stanowią one cykl 34 utworów, opowiadających o doniosłych chwilach z dziejów Polski. Oprócz tego do spuścizny Niemcewicza należy wiele tomów pamiętników, obejmujących poszczególne okresy jego ponad osiemdziesięcioletniego życia. A jak wspomniano, Niemcewicz miał o czym opowiadać. Po klęsce w wojnie z Rosją (1792) udał się na emigrację, jednak powrócił w czasie powstania w 1794 roku, by objąć stanowisko sekretarza Tadeusza Kościuszki. Po upadku insurekcji został uwięziony w Petersburgu. Dwa lata później, po śmierci Katarzyny II, na tron carów wstąpił Paweł I – władca, by ująć Polaków, zwrócił wolność Kościuszce i jego współpracownikom.

Niemcewicz wyruszył do Stanów Zjednoczonych. Spędził tam kilka lat i pojął za żonę Susan Livingston Kean, córkę pierwszego z wiceprezydentów republiki. Do Polski powrócił w 1807 roku i zamieszkał w Ursynowie pod Warszawą. Przez następne dwie dekady udzielał się w Towarzystwie Przyjaciół Nauk. Po wybuchu Powstania Listopadowego wstąpił do polskiej dyplomacji, a także, na zlecenie rządu, przeprowadził kontrolę dokumentów policji politycznej. W związku z tym, po zwycięstwie Rosji musiał ponownie uciekać z kraju – razem ze swoim dawnym znajomym, Adamem Jerzym Czartoryskim, jednym z przywódców powstania.

Ze stronnictwem Czartoryskiego (Hotel Lambert) Niemcewicz pozostał związany do śmierci. Zmarł w Paryżu w 1841 roku. Chociaż twórczość Niemcewicza w większości nie wytrzymała próby czasu, stanowi jednak interesujące źródło do poznania historii i mentalności ludzi końca XVIII i początku XIX wieku.