Adresatem satyry Ignacego Krasickiego „Do króla” jest Stanisław August Poniatowski. Możemy to poznać nie tylko po tym, że to on rządził Polską w czasach biskupa-poety, ale również po niektórych szczegółach biograficznych, podanych w utworze (młody wiek wstąpienia na tron).
Na początku Krasicki wyjaśnia, czym powinna być satyra:
Satyra prawdę mówi, względów się wyrzeka:
Wielbi urząd, czci króla, lecz sądzi człowieka.
Deklaruje też, iż od króla rozpocznie wymienianie wad. Wbrew pozorom, utwór nie jest wymierzony we władcę, a niektóre jego fragment służą wręcz wychwaleniu Poniatowskiego. Pod pozorami krytyki panującego Krasicki rozlicza się z wadami jego poddanych.
Na początku poeta pozornie krytykuje instytucję monarchii elekcyjnej. Można wybrać najlepszego i najmądrzejszego kandydata do korony (zapewne za takiego uważał Poniatowskiego), ale lud nie ma szacunku do człowieka, który nie urodził się w pałacu. Krasicki wykpiwa tok myślenia, którego zwolennicy utrzymują, iż wystarczy pochodzenie, by być sprawnym politykiem :
Z tegoć powodu nasi szczęśliwi sąsiedzi.
Bo natura na rządczych pokoleniach zna się,
Inszym powietrzem żywi, inszą strawą pasie.
Stąd rozum bez nauki, stąd biegłość bez pracy;
Mądrzy, rządni, wspaniali, mocarze, junacy -
Wszystko im łatwo idzie, a chociażby który
Odstrychnął się na moment od swojej natury,
Znowu się do niej wróci, a dobrym koniecznie
Być musi i szacownym. w potomności wiecznie.
Szlachta nie potrafi uszanować króla elekcyjnego, ponieważ wie, że pochodzi on z jej szeregów. Kiedy każdy może wyobrazić sobie siebie na tronie, to nikt nie ma posłuchu dla monarchy.
Jestem Polak rodem,
A do tego i szlachcic, a choćbym i miodem
Szynkował, tak jak niegdyś ów bartnik w Kruszwicy
Czemuż bym nie mógł osieść na twojej stolicy?
Tymi słowami Krasicki oddaje rozumowanie polskiej szlachty (bartnik z Kruszwicy to legendarny założyciel dynastii Piastów, którego czasem określa się też jako Piasta Kołodzieja).
Dalej poeta podaje kolejną „wadę” Poniatowskiego – mianowicie to, że jest on za młody. Oczywiście to też jest szyderstwo z ludzi, którzy przypisują mądrość wyłącznie wiekowym, siwym ludziom i są wiecznie niezadowoleni. Twierdzi też, że kiedy król się zestarzeje, to ludzie będą narzekać, że jest za stary.
Wreszcie ostatnia „przywara” króla, to jego dobroć i uczoność. Poddani nie potrafią uszanować ludzkiego monarchy – gdyby był on okrutny, to z pewnością mieliby dla niego respekt. Poeta „doradza” więc: Zdzieraj, a będziesz możnym, gnęb, a będziesz wielkim. Wytyka też Polakom, iż nie doceniają uczoności i światłości swojego króla – oczywiście czyni to pod pozorem krytyki Poniatowskiego.
Księgi lubisz i w ludziach kochasz się uczonych,
I to źle. Porzuć mędrków zabałamuconych.
Żaden się naród księgą w moc nie przysposobił:
Mądry przedysputował. ale głupi pobił.
Ten. co niegdyś potrafił floty duńskie chwytać -
Król Wizimierz - nie umiał pisać ani czytać.
Ostatecznie doradza więc królowi, by był „zły”, wtedy Polacy będą z niego zadowoleni. Pod pozorami nagany dla króla, Krasicki ukrył ostrą satyrę na swoich rodaków, którzy nie potrafią iść z duchem nowych, światłych czasów, tylko kierują się pozorami. W gruncie rzeczy satyra jest zachętą dla Stanisława Augusta Poniatowskiego, by nie stracił ducha przez oporność swoich poddanych i kontynuował mądre rządy.
Forma utworu (kilka informacji):
-trzynastozgłoskowiec
-rymy parzyste (aabb)
-liryka zwrotu do adresata