Heban – streszczenie skrótowe, problematyka

„Heban” pozostaje pozycją szczególną w dorobku Ryszarda Kapuścińskiego. W opinii wielu krytyków jest on wręcz najwybitniejszym dziełem polskiego reportażysty. Nie było to takie oczywiste, gdy książka się ukazywała. Niejeden czytelnik, przed sięgnięciem po tom, miał wiele wątpliwości. Wątpliwości zrozumiałych, bo zamiary Kapuścińskiego były rzeczywiście niezwykle ambitne. Otóż dojrzały reporter, na progu emerytury (miał wówczas 66 lat) postanowił opisać swoje kontakty z kontynentem Afrykańskim.

Gdyby kto inny podjął się tego zadania, być może nikt nie uznawałby go za nad wyraz niebezpieczne. Ale Kapuściński odwiedzał Afrykę regularnie przez cztery dekady. Cztery dekady, które należały do najbardziej burzliwych w historii tego niezwykłego kontynentu. Zarazem Kapuściński cały czas utrzymywał, że najbardziej interesują go zwykli ludzie. Czy w ogóle możliwe jest ujęcie doświadczeń zwykłych ludzi, żyjących na niezwykłym kontynencie w nadzwyczajnych czasach? I to wszystko na zaledwie kilkuset stronach?

Okazało się, że Kapuściński kolejny raz udowodnił mistrzostwo swojego pióra. Podołał swoim założeniom, oferując czytelnikowi tom równie niezwykły, jak kontynent, o którym pisze.

Książka ukazała się w 1998 roku i z miejsca stała się międzynarodowym sukcesem.

Kapuściński na początku opisuje swe zetknięcie z Afryką pod koniec lat pięćdziesiątych. Jako młody wówczas reporter znalazł się na kontynencie, który kojarzył mu się z egzotyką, ale o którym nie miał zbyt dużej wiedzy. Dopiero po dekadach obcowania z jego mieszkańcami pojął specyfikę afrykańskiego życia. Jak wygląda ta specyfika, najlepiej świadczy chyba przykład autobusów. Reporter wyjaśnia, że jako Europejczyk był przyzwyczajony, że autobusy kursują o wyznaczonych godzinach. Tymczasem w Afryce jeżdżą one wtedy, kiedy zbiorą się ludzie, wybierający się w podróż. Jest to symbolem zupełnie innego rytmu życia, jaki panuje na tym kontynencie, innego poczucia czasu.

Kiedy Kapuściński znalazł się w Afryce, rozpoczynał się proces dekolonizacji. Europejskie mocarstwa wycofywały się z kontynentu, a ich miejsce wypełniały nowe państwa. Przez kolejne dekady wizyt na kontynencie reporter śledził zmienne koleje ich losu. Początkowy entuzjazm ze zdobytej niepodległości zastąpiony został rozgoryczeniem. W wieku afrykańskich krajach do władzy doszli dyktatorzy, inne rozdarte zostały wojnami domowymi. Kapuściński podkreśla, że państwa stworzone po dekolonizacji wzorowane były na państwach europejskich. Tymczasem warunki w Afryce różniły się znacząco od tych znanych nam – dla Europejczyka punktem odniesienia jest naród, tymczasem dla Afrykańczyka zazwyczaj nadal pozostaje nim plemię. Na terenach jednego państwa nieraz znajdowało się wiele wrogo do siebie nastawionych plemion, co skutkowało tragedią – jak chociażby podczas ludobójstwa w Rwandzie, gdzie wystąpili przeciw sobie Tutsi i Hutu.

Kapuściński kończy książkę, podkreślając problemy stojące przed Afryką. Bieda, epidemia AIDS, wojny domowe. Zauważa jednak olbrzymi potencjał tego kontynentu. Afryka przypomina tytułowy heban – ciemne drzewo, piękne i drogocenne.