Mistrz i Małgorzata – streszczenie, plan wydarzeń

 Część I

W piątkowe popołudnie w Moskwie, na skwerze Patriasze Prudy, spotykają się redaktor Michał Aleksandrowicz Berlioz i poeta Iwan Nikołajewicz Ponyriow (Bezdomny). Mężczyźni omawiają kwestię poematu o Chrystusie, który na zlecenie Berliozy miał napisać poeta. Zamysłem tego utworu jest pokazanie Jezusa w negatywnym świetle. Niespodziewanie do rozmowy wtrąca się cudzoziemiec (profesor czarnej magii i historyk), który dziwi się ateizmowi obu mężczyzn i twierdzi, że niedługo Berlioza poniesie śmierć przez odcięcie głowy. Ponadto zaznacza, że nie dojdzie do zaplanowanego zebrania literatów, ponieważ „Annuszka już rozlała olej słonecznikowy”. Tajemniczy nieznajomy zaczyna również opowiadać historię o Piłacie, która następnie jest kontynuowana w różnych miejscach powieści i rozgrywa się niejako równolegle do wydarzeń w Moskwie.

Wedle tej opowieści Jeszua uleczył ogromny ból głowy Piłata, dlatego rzymski namiestnik miał zamiar go ułaskawić i zamknąć w pałacu nad Morzem Śródziemnym. Jednak na skutek donosu Judy z Kariotu, który zarzucił mu znieważenie cesarza Rzymu, Jeszua został skazany na śmierć wraz z trzema innymi złoczyńcami. Jednego z nich, Bar Rabbana, natomiast ułaskawiono. Sam profesor twierdzi zaś, że widział te wydarzenia na własne oczy. Berlioza postanawia zawiadomić odpowiednie służby o dziwnym przybyszu, jednak idąc do telefonu, wchodzi na plamę oleju i wpada pod tramwaj prowadzony przez kobietę, a maszyna ucina mu głowę. Zszokowany Ponyriow przypadkiem dowiaduje się zaś, że olej na ulicy rozlała Annuszka. Żąda więc od cudzoziemca okazania dokumentów, jednak ten odchodzi wraz ze swoim towarzyszem.

Następnego dnia poeta znowu spotyka dziwnych jegomości wraz z kotem chodzącym na dwóch łapach. Próbuje ich dogonić, ale kot wsiada do tramwaju i odjeżdża. Wtedy Ponyriow wpada w panikę, zabiera z domu święty obrazek i świecę i udaje się nad rzekę, by spotkać się z cudzoziemcem. W samej bieliźnie dociera do Massolitu, restauracji związku literatów, gdzie zostaje uznany za obłąkanego i przewieziony do szpitala psychiatrycznego profesora Strawińskiego. Lekarze stwierdzają u niego schizofrenię.

Tymczasem Stopia Lichodiejew, dyrektor Teatru Varietes, budzi się rano w mieszkaniu nr 50, przy ulicy Sadowej z ogromnym bólem głowy po suto zakrapianej imprezie. Mieszkanie to wynajmuje z Berliozą, który niedawno zniknął bez śladu. Niespodziewanie u Lichodiejewa zjawia się Woland. Częstuje on mężczyznę alkoholem i jedzeniem, a także stwierdza, że podpisał umowę na siedem występów w teatrze za 35 tysięcy rubli. Do Wolanda dołącza kocur, a z lustra wychodzi Azazello z wielkim kłem. Lichodiejew jest przerażony, potyka się i traci przytomność, a następnie budzi się w Jałcie.

W mieszkaniu Berliozy zjawia się prezes spółdzielni mieszkaniowej, Nikanor Iwanowicz Bosy. Na miejscu zastaje Korowiowa, tłumacza Wolanda, który za łapówkę 400 rubli wynajmuje lokal na tydzień. Bosy chowa pieniądze w swojej łazience, tymczasem zaś Korowiow zawiadamia milicję, że prezes spółdzielni bierze łapówki. Milicjanci znajdują u Bosego dolary i aresztują go za posiadanie obcej waluty.

Wiaronucha, kierownik administracyjny teatru, który chce wysłać telegram do dyrektora przebywającego w Jałcie, zostaje porwany przez drużynę Wolanda i zamknięty w mieszkaniu na Sadowej. W teatrze zaś odbywa się zadziwiający spektakl Wolanda: z sufitu spadają pieniądze, Fagot urywa, a następnie przyszywa głowę konferansjerowi, a kobiety zamieniają stare ubrania na kosztowne suknie, które jednak znikają zaraz po wyjściu z teatru.

Tymczasem w szpitalu psychiatrycznym przebywają Bezdomny, Bosy i Mistrz – pisarz. Jest on autorem powieści o Piłacie, nie udało mu się jednak jej wydać, ponieważ zarzucono mu bezkrytyczny stosunek do Chrystusa. Pasji tworzenia mógł się zaś poświęcić dzięki dużej wygranej. W czasie pisania zakochał się w pięknej Małgorzacie, która pomimo że była w związku małżeńskim, została jego kochanką. Mistrz oddał jej pieniądze z wygranej, spalił powieść i zamknął się w klinice psychiatrycznej. Bosy w szpitalu ma sen o ostatnich chwilach Jeszuy na Golgocie.

Tymczasem w Moskwie po występach Wolanda panuje wielki chaos. Ludzie płacą wszędzie „czerwieńcami”, pieniędzmi, które zamieniają się w etykiety wody mineralnej. Kierownictwo teatru Varietes znika w niewyjaśnionych okolicznościach, a milicja prowadzi śledztwo. Księgowy Wasil Stiepanowicz Łaskotczin wpłaca pieniądze za występ do Komisji Nadzoru Widowisk i Rozrywek Lżejszego Gatunku. Na miejscu zastaje jednak tylko gadający przez telefon garnitur, pieniądze zamieniają się w dolary, a on sam aresztowany. Do domu Berliozy przyjeżdża zaś jego wuj, który otrzymał zaproszenie na pogrzeb zmarłego; ale zostaje odesłany do Moskwy.

Część II

Azazello wręcza Małgorzacie krem, dzięki któremu zamienia się ona w czarownicę. Dziewczyna mści się na krytyku twórczości Mistrza i niszczy jego mieszkanie, a następnie na miotle udaje się do mieszkania na Sadowej, gdzie odbywa się bal Szatana. Małgorzata ma być jego gospodynią jako królowa Margot. Na przyjęciu zjawiają się mordercy, a na srebrnej tacy Woland otrzymuje głowę Berliozy. Woland wydaje wyrok: Berlioza doświadczy niebytu, ponieważ właśnie w niego wierzył za życia. Azazello i Abbadon zabijają barona Meigel i częstują Małgorzatę jego krwią. Kobieta w zamian za uczestnictwo w balu może prosić Wolanda o przysługę. Małgorzata chce, aby dzieciobójczyni Frieda została uwolniona od piekła oraz pragnie spotkania z Mistrzem.

Mogarycz, człowiek, który był przyczyną upadku Mistrza – zawiadomił milicję, że posiada on nielegalną literaturę, wypada przez okno, a jego nazwisko znika z kart historii. Kochankowie otrzymują małą suterenę na Arbacie, a Małgorzata zostaje obdarowana złotą podkową z diamentami. Mistrz może dokończyć powieść o Piłacie.

Tymczasem milicja poszukuje Wolanda. Zarząd teatru nagle się odnajduje. W mieszkaniu na Sadowej milicjanci zastają zaś Behemota, który podpala dom i ucieka. Podpalone zostają również sklep, w którym można płacić dolarami i dom literatów Gribojedowa. Woland na prośbę Jeszuy postanawia zapewnić Mistrzowi i Małgorzacie wieczny spokój i za pośrednictwem Azazella przesyła im zatruty napój. Kochankowie po jego wypiciu umierają i jako przemienione byty wraz ze świtą Wolanda opuszczają Moskwę. Behemot zamienia się w demona, a Korowiow w rycerza. Po drodze w przestworzach widzą Piłata, który siedzi na tronie w towarzystwie czarnego psa i rozważa swoje spotkanie z Jeszuą. Okazuje się, że Jeszua postanowił uwolnić Piłata od cierpienia i Woland nakazuje mu iść do niego.

Epilog

Moskwa po tych wydarzeniach popadła w chaos, a wielu ludzi uznano za obłąkanych. Milicja ścigała osoby o nazwisku Korowiow lub podobnym. Poeta Iwan został wypuszczony ze szpitala, a w snach zaczął nawiedzać go Piłat.

Plan wydarzeń

1. Spotkanie redaktora Berliozy i poety Iwana w parku

2. Tajemniczy cudzoziemiec i jego przepowiednia śmierci Berliozy

3. Śmiertelny wypadek redaktora

4. Pościg Iwana Bezdomnego za Wolandem i Behemotem

5. Poeta w szpitalu dla umysłowo chorych

6. Woland z wizytą w mieszkaniu dyrektora Teatru Varietes

7. Aresztowanie prezesa spółdzielni mieszkaniowej (Bosego) za sprawą donosu Korowiowa

8. Porwanie Wiaronuchy przez towarzyszy Wolanda

9. Przedstawienie Wolanda w Teatrze Varietes i seria tajemniczych zdarzeń

10. Spotkanie Iwana Bezdomnego z Mistrzem w szpitalu psychiatrycznym

11. Historia Mistrza, jego powieści o Piłacie i miłości do pięknej Małgorzaty

12. Przemiana Małgorzaty w czarownicę i jej wizyta w domu na Sadowej

13. Bal u szatana

14. Małgorzata nagrodzona przez Wolanda możliwością spotkania z Mistrzem

15. Rozkwit romansu kochanków w dawnym mieszkaniu

16. Śmierć Mistrza i Małgorzaty na skutek wypicia trującego napoju

17. Opuszczenie Moskwy przez zmartwychwstałych kochanków

18. Koniec cierpień Piłata w zaświatach