„Mistrz i Małgorzata” jako powieść parabola

„Mistrz i Małgorzata” to powieść paraboliczna, w której ponad poziomem znaczeń dosłownych, wynikających z sensu współczesnej fabuły, nadbudowany został sens metaforyczny, odnoszący się z jednej strony do totalitaryzmu, a z drugiej do rzeczywistości metafizycznej.

Powieść Bułhakowa została skonstruowana jako parabola dzięki określonym zabiegom literackim. Mamy tu mianowicie do czynienia z uniwersalizacją czasoprzestrzeni i bohaterów dzieła. Akcja książki rozgrywa się w Moskwie w latach 30. XX wieku, jednocześnie jednak toczy się w czasie mitycznym. Efekt taki został uzyskany dzięki chwytowi „powieści w powieści” – bohaterem dzieła Bułhakowa jest bowiem Mistrz-pisarz, który pisze książkę o Piłacie i Chrystusie. Tym samym konkretne rysy czasoprzestrzeni ulegają zatarciu, a Moskwa staje się niejako modelem całego świata, w którym rozgrywa się dramat zbawienia.

O parabolicznej strukturze powieści świadczy również sposób kreowania postaci. Tożsamość głównych bohaterów „Mistrza i Małgorzaty” nie jest jasno określona, noszą oni jedynie imiona lub pseudonimy. Istotne znaczenie mają również pełnione przez owe postaci funkcje społeczno-zawodowe. Dzięki tym ostatnim oraz dzięki fabule powieści obfitującej w absurdy i groteskę Bułhakow obnaża istotę rzeczywistości totalitarnej, w której jednostka jest zniewolona, poddawana nieustannej inwigilacji i kontroli ze strony wszechobecnego państwa.

„Mistrz i Małgorzata” to również wielka parabola traktująca o podstawowych prawdach moralnych, o potrzebie określenia swojego istnienia wobec metafizyki, o roli miłości w ludzkim życiu, a także o nieredukowalnym pragnieniu wolności.