Na czym polega tragizm Edypa i Makbeta? Porównanie

Edyp - syn Lajosa i Jokasty - oraz Makbet - szlachetny tan Glamis - pojawiają się na kartach dwóch tragedii, których powstanie dzieli około 2000 lat. Losy tych bohaterów mogą wydawać się bardzo podobne, jednak bliższe spojrzenie pozwala uchwycić wiele różnic, jakie ukazują odmienność historii króla Teb oraz władcy Szkocji.

Bohater „Króla Edypa” przyszedł na świat jako dziecko Lajosa i Jokasty. Nie był jednak potomkiem wyczekiwanym, ponieważ jego ojciec, udawszy się do wyroczni w Delfach, usłyszał mrożącą krew w żyłach przepowiednię. Mówiła ona, że zostanie zabity przez własnego syna. Wtedy władca postanowił oddać dziecko niewolnikowi i nakazał zanieść je w góry Kiteronu. Litość poddanego sprawiła, że Edyp trafił do Koryntu, gdzie, przynajmniej przez jakiś czas, wiódł szczęśliwe życie.

Tytułowy bohater dzieła Sofoklesa, będąc w Delfach, usłyszał tę samą przepowiednie. Dowiedziawszy się, że zamorduje własnego ojca, opuścił Korynt i wyruszył do Teb. W drodze zabił Lajosa, zupełnie nie wiedząc, z kim ma do czynienia. Zaś w swojej ojczyźnie odpowiedział na zagadkę Sfinksa i pojął za żonę Jokastę - swą matkę.

Akcja „Króla Edypa” rozpoczyna się rozmową tytułowego bohatera z kapłanem. Temat konwersacji stanowią plagi, jakie od jakiegoś czasu nawiedzają Teby. Ich przyczynę znał mędrzec Tyrezjasz. Wyjawienie jej skutkuje samobójczą śmiercią Jokasty oraz dobrowolnym wygnaniem Edypa, który oślepił się przed opuszczeniem miasta.

Historia Makbeta, poza wspólnym motywem królobójstwa i przejęcia władzy (chociaż innymi sposobami), znacznie różni się od zawiłych i niejasnych losów syna Lajosa. Tan Glamis, wracając w glorii i chwale ze zwycięskiej bitwy, spotkał przerażające wiedźmy. Tajemnicze istoty zwróciły się doń słowami: Witaj, Makbecie, przyszły witaj królu! Wizja założenia korony nie opuszczała myśli głównego bohatera, ostatecznie doprowadzając do haniebnego morderstwa króla Dunkana.

Zostawszy władcą Szkocji, Makbet zaprzeczył wyznawanym przez siebie wartościom. Nie tylko zdobył koronę w godny potępienia sposób, ale także stał się bezwzględnym tyranem i uzurpatorem. Dawni przyjaciele odwrócili się od niego, a poddani żyli w strachu. Ostatecznie bohater dzieła Szekspira poniósł klęskę - stanął na skraju szaleństwa, po czym zginął z ręki szlachetnego Makdufa.

Przyjrzawszy się historiom obydwóch bohaterów nie trudno dostrzec wspólne, łączące je punkty. Tym najbardziej wyraźnym jest fakt, iż Edyp i Makbet zasiedli na tronie, stając się władcami. Jednak już tutaj pojawiają się pierwsze rozbieżności. O ile korona stała się prawdziwą obsesją nadmiernie ambitnego Makbeta, o tyle Edyp wcale nie zamierzał zasiadać na tronie, o czym mogą świadczyć te słowa wypowiedziane do Tyrezjasza: Jakże was zawiść natrętnie się czepia, / Jeżeli z tronu, którym mnie to miasto / W dani, bez prośby mojej zaszczyciło, / Kreon, ów wierny, ów stary przyjaciel / Zdradą, podstępem zamierza mnie zwalić. Bohater dzieła Williama Szekspira, usłyszawszy słowa wiedźm, postanowił wcielić roztoczoną przed nim wizję w życie. Działał wówczas w pełni świadomie, pokonując przy tym wewnętrzne opory i rozterki (Dalszego kroku w sprawie tej nie zrobim. / Tyle niedawno zlał na mnie honorów; / Na złotąm chwałę u ludzi zarobił, / Chciałbym ją w całej dziś świetności nosić, / A nie tak prędko z pogardą odrzucać.). Z kolei Edyp, na wieść o tym, że zamorduje ojca, postanowił opuścić Korynt i rozpocząć nierówną walkę z losem.

Tragizm Makbeta objawia się przede wszystkim w katastrofalnych skutkach jednej decyzji, która przekreśla wszystkie jego dotychczasowe dokonania. Dokonany przezeń wybór popycha go do nieuchronnej klęski. Nawet najlepiej ufortyfikowana twierdza nie może ochronić go przed cierpieniem psychicznym oraz pogardą i nienawiścią, z jakimi spoglądają nań ludzie. W obliczu gniewu innych tanów Makbet nie może już nic zmienić, jest bezradny, może tylko czekać na śmierć.

Natomiast Edyp pragnie uciec przed losem. Jednak nie zna swojej historii i nie może podjąć właściwych decyzji. Wydalony niegdyś z Teb wraca do nich i ratuje miasto przed Sfinksem, a następnie przyjmuje tron. Nie ma świadomości, że wszystko dzieje się zgodnie z przepowiednią. Kiedy jego oczy próbuje otworzyć Tyrezjasz, podejrzewa Kreona o spisek i wykorzystanie do jego realizacji mędrca. Nad synem Lajosa ciąży fatum, przez co każde jego działanie (wartościowane jako dobre lub złe) prowadzi go do ostatecznej porażki.

Porównanie tragizmu Edypa z tragizmem Makbeta ukazuje przede wszystkim zmiany w postrzeganiu świata, jakie zaszły na przestrzeni dwudziestu stuleci. Starający się postępować moralnie Edyp przegrywa z wszechpotężnym fatum - siłą dalece wykraczającą poza ludzki świat. Z kolei Makbet dysponuje nieocenioną możliwością wyboru, lecz omamiony wizją korony postanawia zamordować Dunkana. Wtedy jasnym staje się, że z obranej przezeń drogi nie ma odwrotu.