Streszczenie
Utwór rozpoczyna opis zabawy. Zebrani ucztują, a Twardowski popisuje się swoimi umiejętnościami. Wtem w jego kieliszku pojawia się diabeł. Mefistofeles przypomina Twardowskiemu o podpisanym cyrografie. Według niego, mężczyzna miał oddać się we władze diabłowi w Rzymie. Karczma, w której odbywała się zabawa nazywała się Rzym.
Twardowski postanowił jednak przechytrzyć Mefistofelesa. Ten miał wykonać trzy prace zlecone przez Twardowskiego. Mężczyzna zażyczył ożywienia konia z szyldu karczmy, ukręcenia na niego bicza z piasku. Rozkazał również wymurować gmach z łupinek orzecha, maku oraz stworzyć mu strzechę z bród żydowskich.
Kolejnym zadaniem, które zlecił Mefistotelesowi była kąpiel w wodzie święconej. Diabeł wypełnił to zadanie. Twardowski miał jednak ostatnie polecenie. Rozkazał Mefistofelesowi przez rok być mężem dla Pani Twardowskiej. Słysząc to diabeł uciekł przez dziurkę od klucza.
Analiza i interpretacja
Utwór pełen jest wyliczeń i wykrzyknień, które za zadanie mają oddać i podkreślić charakter zabawy. Przedstawia on osobę pana Twardowskiego, który posiada nadzwyczajne umiejętności. Potrafi przemieniać ludzi w zwierzęta, sprawiać, że ich ciała zyskują nadprzyrodzone właściwości. Wesoło bawiący się Twardowski jest jednak prześladowany przez diabła. Ballada pokazuje spryt mężczyzny, który gotów jest zrobić wiele by tylko uniknąć spełnienia danej obietnicy. Mickiewicz odwołuje się do ludowego poczucia sprawiedliwości – obietnica musi zostać wypełniona, nawet jeśli została złożona diabłu. Sama postać diabła jest postacią pochodząca z wierzeń ludu.
Rozmowa Twardowskiego z biesem to komiczna wymiana zdań, która pokazuje mężczyznę potrafiącego przechytrzyć postać z piekła rodem. Najgorszym lękiem dla diabła jest pozostanie mężem Twardowskiej. Komiczne zakończenie odwołuje się do ludowych wierzeń i pokazuje, że zło da się przezwyciężyć. Utwór utrzymany jest w żartobliwym tonie, a za pomocą środków artystycznych takich jak wykrzyknienia oraz wyiczenia przedstawiona jest zarówno zabawa, jak i dialog pomiędzy diabłem i mężczyzną.