Streszczenie
Powieść Stefana Żeromskiego „Popioły” miała być w zamierzeniu autora przekrojowym obrazem społeczeństwa polskiego na przełomie XVIII i XIX wieku. Akcja rozpoczyna się już po rozbiorach Polski, a głównym bohaterem jest Rafał Olbromski, młody szlachcic skory do zabawy i miłostek. Jednak akcja powieści podąża również za innymi postaciami – takie rozbicie wątków umożliwia Żeromskiemu zarysowanie dziejów wojen napoleońskich do 1812 roku.
Młody Olbromski uczy się w szkole w Sandomierzu, zaś wolny czas spędza w majątku rodziców. Zostaje jednak wyrzucony z placówki po obwinieniu za chorobę współlokatora Krzysia. Obaj chłopcy udali się na wyprawę rzeczną i zagubili się. Przemarznięcie Krzyś przypłacił zdrowiem, a Rafał miał otrzymać karę fizyczną od profesora – na co się nie zgodził i zranił służącego swojego opiekuna.
Usunięty z Sandomierza, Rafał powraca do rodowego gniazda. Rodzina przyjmuje go początkowo źle, ale po jakimś czasie nawet surowy ojciec zapomina urazy spowodowane usunięciem syna ze szkoły. Jednak Rafał nie potrafi wieść spokojnego życia – wyprawia się na nocną schadzkę z piękną Heleną. Niestety, wilki atakują go w czasie powrotu. Uchodzi z życiem, ale rozgniewany ojciec nie chce go widzieć. Młody Olbromski udaje się do włości brata Piotra. Piotr to dawny powstaniec z okresu insurekcji kościuszkowskiej (1794) i wielki patriota – z tego powodu pozostaje w sporze z ojcem, który uważa, że nie ma sensu walczyć o sprawę ojczyzny. Rany z powstania doprowadzają do przedwczesnej śmierci Piotra. Rafał trafia pod skrzydła przyjaciela brata, księcia Gintułta. Ten żarliwy patriota udaje się do legionów Dąbrowskiego we Włoszech, ale wcześniej opłaca Rafałowi studia na uniwersytecie w Krakowie. Chłopak trwoni jednak pieniądze i musi wrócić do domu, gdzie zostają mu wybaczone dawne przewinienia.
Po kilku latach Gintułt znów jest w Polsce i mianuje Rafała swoim sekretarzem. Przygotowują książkę o templariuszach, a na spotkaniu loży masońskiej Olbromski poznaje swoją dawną ukochaną, Helenę. Miłość odżywa i para rusza w góry – zostaje jednak zaatakowana przez zbójców. Zgwałcona kobieta popełnia samobójstwo, a Rafał zostaje wzięty za rabusia przez żołnierzy i trafia do więzienia. Wychodzi z niego w 1804 roku i spotyka dawnego kolegę, Krzysia. Ten opiekuje się Olbromskim, po czym razem wstępują do armii Napoleona. Biorą udział w walkach na terenach Polski, a także w Hiszpanii. Wojna okazuje się sprawą nad wyraz okrutną – bohaterowie obserwują rzezie bezbronnych i śmierć cywilów. Powieść kończy się, gdy obaj, po chwili spokoju, ponownie dołączają do wojsk cesarza Francuzów i maszerują na Moskwę. Jest rok 1812.
Plan wydarzeń
1. Rafał w szkole w Sandomierzu.
2. Wyrzucenie ze szkoły.
3. Nocne zaloty.
4. Atak wilków.
5. Wyrzucenie z domu.
6. Rafał u brata.
7. Opieka księcia Gintułta.
8. Książę w Italii.
9. Rafał studiuje w Krakowie.
10. Powrót Rafała do domu.
11. Książe w Warszawie.
12. Rafał sekretarze Gintułta.
13. Ponowne spotkanie z Heleną.
14. Wyprawa w góry i atak zbójców.
15. Samobójstwo Heleny.
16. Rafał w więzieniu.
17. Uwolnienie Rafała.
18. Spotkanie z Krzysztofem.
19. Udział bohaterów w wojnach napoleońskich.
20. Marsz na Moskwę.