„Pieśń o Rolandzie” jako chanson de geste – opracowanie

Chanson de geste to gatunek poetycki, który zrodził się w dobie średniowiecza na terenach dzisiejszej Francji. „Pieśni o czynach” - bo tak należy tłumaczyć francuską nazwę gatunku - powstawało w okresie między XI a XIII wiekiem sporo, jednak to najstarsza z nich okazała się być wzorcową. Mam tu na myśli słynną „Pieśń o Rolandzie”.

Tym, co charakteryzowało od strony strukturalnej chansons de geste, była forma wierszowana, często bardzo regularna, zamknięta w krótkich, nieregularnych strofach, zwanych laisami. „Pieśń o Rolandzie” również podzielona została na laisy, a jej regularność rytmiczna oraz konsekwentnie stosowane rymy do dziś budzą podziw badaczy spisanego w języku starofrancuskim tekstu.

Ta regularność, w szczególności rytmiczna, wynika z kolejnej istotnej cechy chanson de geste - były to utwory przeznaczone do wykonania wokalnego, śpiewu lub melorecytacji. Stan badań zarówno nad „Pieśnią...”, jaki i samym gatunkiem, pozwala stwierdzić, że silny wkład w tworzenie pieśni czynu mieli wędrowni żonglerzy, którzy wykonywali te utwory na dworach lub wśród ludu. Niewykluczone, że wcześniej były one świadomie redagowane przez klerków, którzy jednak z góry zakładali, że teksty te będą pełniły wyżej opisaną funkcję.

W warstwie tematycznej chansons de geste podejmowały problematykę heroicznych czynów słynnych (historycznych lub legendarnych) bohaterów. Głównemu wątkowi towarzyszyły zaś pouczenia o charakterze moralizatorskim. W „Pieśni o Rolandzie” poznajemy historię na wpół legendarnego Rolanda, rycerza Karola Wielkiego, który walczy w imieniu swego króla z Saracenami. Ginie w walce, zajmując pozycję w tylnej straży wojsk przy wycofywaniu się Karola Wielkiego z Hiszpanii. Jego postawa, pełna bohaterskiej odwagi, sprawne poruszanie się na polu walki i zadawanie śmiertelnych, precyzyjnych ciosów wrogowi składają się na obraz postaci niemal mitycznej.

Osobnego omówienia wymagają kwestie moralizatorskie, których w „Pieśni...” nie zabraknie. Wiążą się one przede wszystkim ze zdradziecką postawą Ganelona, który będąc zawziętym w postanowieniu zemsty na Rolandzie, wydaje Saracenom całą tylną straż wojsk frankońskich. Za ten czyn czeka go sąd i okrutna kara. Ponieważ w scenie sądu, gdy wątły Tiery wygrywa z krewnym Ganelona, Pinabelem, wyraźnie widać boską ingerencję, śmierć zdrajcy przez rozszarpanie będzie nie tylko ludzką, ale też boską karą za dokonane przewinienie. Haniebna śmierć Ganelona zostaje skontrastowana z bohaterską śmiercią Rolanda, który odchodzi w towarzystwie aniołów wprost do raju.

Jeszcze jednym ważnym elementem chansons de geste jest osnuwanie fabuły tekstu wokół znanej postaci historycznej. I tej w „Pieśni o Rolandzie” nie zabraknie. Jest nią Karol Wielki, który w średniowiecznym eposie prezentuje się nie tylko jako wrażliwy i jednocześnie roztropny władca, ale też postać wyróżniona przez Boga, którą w codziennych troskach wspiera archanioł Gabriel.

Wszystkie wymienione wyżej cechy chanson de geste, które znajdujemy w „Pieśni o Rolandzie” staną się wyznacznikami całego gatunku, który rozwijał się będzie przez kolejne dwa stulecia od czasu powstania pierwowzoru.