Szlachta w „Lalce” – opracowanie

Akcja „Lalki” Bolesława Prusa rozpoczyna się w roku 1878, a więc czternaście lat po upadku powstania styczniowego. Pamięć o klęsce na trwałe wpisała się w świadomość narodu, który, dzięki pozytywistycznym hasłom i programom, dążył do umocnienia patriotycznego ducha na drodze pokoju. Lata 1863 - 1864 są kluczowe w kontekście stanu przez długi czas będącego najbardziej wpływowym na ziemiach polskich - szlachty. Najpierw, w 1863, by zachęcić chłopów do udziału w powstaniu styczniowym, Tymczasowy Rząd Narodowy ogłosił uwłaszczenie. Następnie jego śladem podążyli Rosjanie, ale ich celem było zachęcenie chłopów do zostania we własnych gospodarstwach. Ostatecznie uwłaszczenie uderzyło w dwie grupy - kler i szlachtę. Szczególnie ta druga miała problemy z odnalezieniem się w nowej rzeczywistości.

Stanisław Wokulski - główny bohater powieści Prusa - wywodzi się ze szlachty. Swoje pochodzenie boleśnie odczuł on w młodości, gdy zaaferowany procesem o majątek ojciec przywłaszczał sobie pieniądze młodego subiekta, by opłacać koszta sądowe. Ostatecznie przyszły kupiec wyrywa się z tego błędnego koła. Bierze udział w powstaniu styczniowym, w wyniku którego zostaje zesłany do Irkucka. Kiedy powraca do Warszawy, rozpoczyna pracę u Mincla, a następnie sam zostaje właścicielem sklepu (w wyniku małżeństwa z wdową po Janie Minclu). Jego szlacheckie pochodzenie nie ma tutaj znaczenia - bohater musi wziąć swój los we własne ręce.

Przedstawiciele szlachty ziemiańskiej pojawiają się także na pierwszym spotkaniu zainteresowanych działalnością spółki do handlu ze Wschodem. Kiedy dowiadują się, że głównymi dobrami wymienianymi przez spółkę będą tkaniny, są niezadowoleni, bowiem sami dysponują zbożem i trunkami (uwłaszczenie nie oznaczało całkowitej utraty majątków przez szlachtę). Ostatecznie jednak zgadzają się na poparcie idei, gdyż otrzymują zapewnienia, że w przyszłości przedsięwzięcie może się rozszerzyć.
Reprezentantem dawnej szlachty jest także Wirski - zarządca kamienicy Tomasza Łęckiego. Przemiany polityczne sprawiły, że utracił on majątek i musiał stawić czoła wyzwaniu, jakim było nieznane mu wcześniej życie w mieście. Mężczyzna ten, mimo samodzielności i zaradności (pracował w kilku miejscach, by utrzymać rodzinę), musiał zmagać się z wieloma problemami.

Szlachta była w ostatnich dziesięcioleciach XIX wieku grupą stopniowo usuwającą się w cień. Ci, którzy w całości utracili majątki, musieli przystosować się do nowej rzeczywistości, rezygnując z dawnych luksusów i podejmując pracę. Gdyby nie pochodzenie i rodzinna historia będąca dla przedstawicieli szlachty powodem do dumy, odróżnienie ich od mieszczan byłoby niemalże niemożliwe.