Widzenie ks. Piotra – interpretacja

Widzenie księdza Piotra to jedna z najbardziej tajemniczych scen pojawiających się w trzeciej części „Dziadów”. Badacze literatury doszukują się w tym fragmencie wpływów Apokalipsy świętego Jana oraz różnorodnych tradycji mistycznych (m. in. kabały).

Ksiądz Piotr rozpoczyna swą rozmowę z Bogiem od pokornego wyznania swojej nicości w obliczu Boga. Po chwili dostępuje widzenia. Roztoczony zostaje przed nim obraz ojczyzny, którą oddano w ręce Heroda. Drogi krzyżowe prowadzą na północ, w głąb kraju nieprzyjaciela. Prowadzone są nimi dzieci narodu - wszystkie idą na spotkanie śmierci.

Przerażająca wizja nieuchronnej zagłady ojczyzny zostaje przerwana tajemniczą postacią, której udało się uniknąć śmierci, która wkrótce przyniesie zmianę. Ksiądz Piotr nie mówi wiele na jej temat, objawia jedynie jej imię - czterdzieści i cztery.

Duchowny prosi Boga, by przyśpieszył nadejście wybawiciela. W tej chwili dane jest mu oglądać sąd nad Narodem. Scena przypomina wydarzenia rozgrywające się w Jerozolimie - niewinny Naród sądzony jest przez Gala. Ten nie dostrzega w nim winy i obmywa ręce, lecz krzyki zgromadzonych dookoła wymuszają na nim zmianę decyzji. Naród, niczym Chrystus, zostaje więc wydany na śmierć. Dalsze wydarzenia także nawiązują do męki Jezusa. Bohater widzenia księdza Piotra pojony jest octem i żółcią, a okrutny Moskal przebija jego bok włócznią. Konający Naród wznosi jeszcze okrzyk: Panie, Panie, za coś mię opuścił!

Ostatnią częścią widzenia księdza Piotra jest przybliżenie postaci tajemniczego mężczyzny: On ślepy, lecz go wiedzie anioł pacholę. / Mąż straszny - ma trzy oblicza, / On ma trzy czoła. / Jak baldakim rozpięta księga tajemnicza / Nad jego głową, osłania lice. / Podnożem jego są trzy stolice. / Trzy końce świata drzą, gdy on woła; / I słyszę z nieba głosy jak gromy: / To namiestnik wolności na ziemi widomy! Fragment ten, przesączony mistycyzmem, roztacza niezwykle złożoną wizję. Owa postać, która, jak może się wydawać, dojrzała w niewoli (trzy stolice państw zaborczych), dokona ostatecznego przerwania krępujących ojczyznę łańcuchów. Jej zagadkowe atrybuty nawiązują do rozmaitych koncepcji mistycznych, a imię (czterdzieści i cztery) zdaje się sugerować kolejne wcielenie Chrystusa (zgodnie z tradycją Jezus w dniu śmierci miał 33 lata), chociaż liczba ta często interpretowana jest także przez pryzmat innych prądów mistycznych (np. kabały).

Widzenie księdza Piotra kończy się zabraniem duchownego do nieba. Czynią to wysłani przez boga aniołowie, a więc prosty bernardyn był postacią szczególnie przez Stwórcę umiłowaną, co czyni jego wizję jeszcze ważniejszą.

Piąta scena III części „Dziadów” stanowi swoiste zwieńczenie zawartej w dziele mesjanistycznej koncepcji dziejów. Rzeczpospolita - przyrównana do Chrystusa - cierpi, tracąc swe dzieci. Jednak ofiara ta nie będzie daremna, a na jej gruncie urodzą się nie tylko nowe idee, ale także wolność, która będzie dana wszystkim ludziom. Grzechy Europy zostaną więc zmyte, a poświęcenie Rzeczpospolitej wprowadzi świat na nowe tory.