Bruno Schulz – biografia i charakterystyka twórczości

Biografia

Bruno Schulz przyszedł na świat 12 lipca 1892 r. w Drohobyczu - mieście leżącym na terytorium dzisiejszej Ukrainy. Jego ojciec - Jakub Schulz - był kupcem bławatnym (specjalizującym się w tkaninach), a matka - Henrietta Kuhmärker - należała do rodziny zamożnego handlarza drewnem. Rodzice Schulza, chociaż przynależeli do gminy żydowskiej, nie kultywowali tradycji religijnych, a w domu mówili po polsku.

W czasie nauki szkolnej młody Bruno Schulz odznaczał się wyjątkowo dobrymi wynikami. Zachowane dokumenty z okresu jego uczęszczania do Gimnazjum im. Cesarza Franciszka Józefa zaświadczają, iż przyszły autor „Sklepów cynamonowych” należał do grona najlepszych uczniów. W 1910 r. zdał on maturę, a następnie rozpoczął studia na Politechnice Lwowskiej, wybrawszy architekturę. Jednakże etap ten nie trwał długo, gdyż poważna choroba uniemożliwiła mu dalsze kształcenie.

Los nie oszczędzał także bliskich przyszłego Brunona Schulza. W 1914 cała rodzina musiała opuścić kamienicę mieszczącą się w centrum Drohobycza, co spowodowane było trudną sytuacją materialną. Ta wynikała z pogarszającego się stanu zdrowia Jakuba Schulza, który nie mógł prowadzić sklepu. W tym czasie mieszkali oni u Hanny Hofmanowej (siostry Brunona).

Po wybuchu pierwszej wojny światowej Schulzowie wyjechali do Wiednia. Kolejna zmiana miejsca zamieszkania przerwała reaktywowane przez autora „Sklepów cynamonowych” studia, lecz atmosfera stolicy Austro-Węgier wywarła na młodym mężczyźnie olbrzymie wrażenie, co znacznie przyczyniło się do jego rozwoju artystycznego.

Schulzowie wrócili do Drohobycza już w 1915. Radość z ponownego pobytu w małej ojczyźnie nie trwała jednak długo. Wkrótce zmarł Jakub Schulz, co znacznie odbiło się na psychice Brunona i sytuacji materialnej rodziny. Niebawem przyszły autor „Sklepów cynamonowych” zaczął szukać zajęcia, które mogłoby zapewnić mu stały dochód. Równocześnie związał się z inteligencką grupą Kalleia. Przez jakiś czas tworzył prace graficzne i prezentował je na różnych wystawach.

W 1924 r. Bruno Schulz znalazł pierwszą stałą pracę - został nauczycielem w szkole, którą sam ukończył (przemianowano ją na Gimnazjum im. Władysława Jagiełły). Co ciekawe, nie lubił on tego zajęcia, co spowodowane było koniecznością ciągłego dokształcania się i wieloma problemami z młodzieżą.

Przełomowym okresem w biografii Schulza były lata trzydzieste XX stulecia. Prezentując swoje prace plastyczne, zawierał wartościowe znajomości (m. in. z Witkacym, Stefanem Szumanem), które otworzyły mu drogę do kariery literackiej. Wszystko to stało się za sprawą Zofii Nałkowskiej. Autorka „Granicy” pozytywnie oceniła „Sklepy cynamonowe”, a już w 1934 zbiór opowiadań ukazał się w druku. W kolejnych latach Schulz łączył pracę w szkole (jako uznany literat nie musiał martwić się o swą pozycję) z działalnością artystyczną. W 1937 r. opublikowane zostało „Sanatorium pod Klepsydrą”, za które otrzymał Złoty Wawrzyn Akademicki Polskiej Akademii Literatury. W tym okresie Schulz zaręczony był z Józefą Szeklińską, lecz związek zakończył się rozstaniem.

Po wybuchu II wojny światowej Drohobycz znalazł się pod władzą ZSRR. Chociaż Schulz nadal pracował w szkole, bardzo trudno było mu zaistnieć jako artyście. Władze komunistyczne nie widziały propagandowych lub indoktrynacyjnych zastosowań dla jego twórczości, toteż głównie pracował on nad prostymi „dziełami” (np. portretami Stalina itp.).

Sytuacja Brunona Schulza i całej żydowskiej społeczności Drohobycza uległa diametralnej zmianie, gdy Niemcy przystąpili do realizacji planu Barbarossa. Wtargnąwszy na ziemie dzisiejszej Ukrainy, wojska III Rzeszy zaczęły wcielać w życie założenia nazistowskiej polityki eliminującej mniejszości oraz narody podbite. Ludność wyznania mojżeszowego zgrupowano w specjalnie utworzonym getcie. W tym czasie Schulz stracił pracę, lecz Niemcy, dostrzegłszy jego talent plastyczny, często zlecali mu wykonywanie dekoracji malarskich.

Bruno Schulz zmarł 19 listopada 1942 r. Obiecujący literat i plastyk został zastrzelony w odległości około 100 metrów od swego domu rodzinnego. Dokładne okoliczności tego wydarzenia pozostają niewyjaśnione. Część badaczy podaje, iż Schulz trafił na akcję odwetową gestapo i został postrzelony przypadkiem. Inni są zdania, że jego egzekucja była zaplanowana. Ciało Brunona Schulza pochowano najprawdopodobniej w zbiorowej mogile. Nigdy nie udało się jednak odnaleźć.

Charakterystyka twórczości
Jako literat Schulz zadebiutował w 1933 r., publikując na łamach „Wiadomości Literackich” opowiadanie „Ptaki”. Rok później weszło ono w skład zbioru „Sklepy cynamonowe”, który zaskarbił autorowi przychylność wielu krytyków literackich. Twórca umocnił swoją pozycję w 1937, kiedy to wydany został kolejny zbiór jego opowiadań - „Sanatorium pod klepsydrą”. Twórczość literacka Brunona Schulza ogranicza się w zasadzie do tych dwóch zbiorów oraz kilku utworów niewłączonych do pierwszych wydań. Przypuszcza się, że wiele dzieł pisarza po prostu zaginęło - m. in. opowiadania z lat 40 i szkice powieści „Mesjasz”.

Jaka jest twórczość Brunona Schulza? Już pierwsze zdania jego dzieł przenoszą czytelnika w świat niewielkich galicyjskich miasteczek, które zamieszkiwała ludność żydowska. Jednakże ich obrazu nie można określić mianem realistycznego, gdyż autor przefiltrowuje go przez swoją bogatą wyobraźnię, kreując przestrzeń pełną tajemnic, zagadek i symboli. W ten sposób Schulz nawiązuje do dzieciństwa (na to wskazują także postacie Józefa - młodzieńca wzorowanego na samym autorze - oraz przypominającego jego ojca Jakuba), akcentując ogromne znaczenie tego etapu życia w kształtowaniu się jednostki.

Szczególnie warto zwrócić uwagę na język dzieł Schulza. Jest on niezwykle rozbudowany i zróżnicowany, pełen regionalizmów i słów dawno zapomnianych. Także one, obok niebywałego talentu kreowania rzeczywistości literackiej, stanowią cenne tworzywo budujące obraz galicyjskich sztetli.

Bruno Schulz był także bardzo utalentowanym plastykiem. Jednym z jego najgłośniejszych i najbardziej kontrowersyjnych dzieł jest „Xięga bałwochwalcza” - cykl grafik o tematyce mrocznej i erotycznej. Nadto wykonywał Schulz ilustracje do różnych książek - tak „Sklepów cynamonowych” i „Sanatorium pod Klepsydrą”, jak i np. „Ferdydurke”.