Witold Gombrowicz – biografia i charakterystyka twórczości

Biografia

Witold Gombrowicz urodził się 4 sierpnia 1904 r. w Małoszycach - niewielkiej wiosce położonej w województwie świętokrzyskim. Wywodził się z zamożnej rodziny ziemiańskiej, która w 1911 r. przeniosła się do Warszawy. W stolicy ukończył on Gimnazjum im. św. Stanisława Kostki, a następnie studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim (tytuł magistra zdobył w 1927 r.).

W 1928 r., po powrocie z krótkiego pobytu we Francji, Gombrowicz rozpoczął staż w jednym z warszawskich sądów. Gdy dwa lata później został mianowany aplikantem, kariera prawnicza zdawała się stać przed nim otworem. Wszystko uległo zmianie w wyniku odrzucenia jego kandydatury na jedno ze stanowisk w radomskim sądzie, co spowodowane było różnicą poglądów politycznych (Gombrowicz popierał Piłsudskiego i jego stronnictwo).

Pierwsze próby literackie podejmował Gombrowicz już u schyłku lat dwudziestych. To właśnie w stronę słowa pisanego zwrócił się, gdy zrezygnował z kariery prawniczej. Jego debiutem był zbiór opowiadań „Pamiętnik z okresu dojrzewania” (1933), który nie spotkał się jednak z przychylnym przyjęciem krytyków (dzisiaj uważa się, iż nie został on zrozumiany). Za to opublikowana cztery lata później powieść pt. „Ferdydurke” bardzo szybko uznana została za arcydzieło.

Tuż przed wybuchem II wojny światowej wyruszył Gombrowicz w dziewiczy rejs transatlantyku MS „Chrobry”, będąc na pokładzie w roli korespondenta prasowego. Podróż rozpoczęła się 29 lipca 1939 r., a jej cel, czyli Buenos Aires, osiągnięty został 20 sierpnia. Niepokojące wieści, które dochodziły z Europy, skłoniły autora „Ferdydurke” do pozostania w Argentynie, gdzie zamierzał przeczekać wojnę.

W Ameryce Południowej pozostał Gombrowicz do roku 1963. Początkowo jego sytuacja nie była łatwa, cierpiał głównie z powodu ubóstwa. Jednakże dokonane w 1946 r. zbiorowe tłumaczenie „Ferdydurke” na hiszpański sprawiło, że był postacią coraz bardziej rozpoznawalną. Już rok później rozpoczął pracę urzędnika w Buenos Aires, co pozwoliło mu na godne życie.

Tymczasem w ojczyźnie nie wiedziano wiele o działaniach Gombrowicza. Dopiero nawiązana w 1951 r. współpraca z „Kulturą” i Instytutem Literackim umożliwiła wydawanie jego dzieł w Polsce. Wkrótce autor „Ferdydurke” zaczął również pisać teksty dla Radia Wolna Europa.

Po powrocie na Stary Kontynent Gombrowicz zatrzymał się w Paryżu (już od 1958 r. polskie władze zakazywały publikowania jego kolejnych dzieł). Kiedy otrzymał stypendium Fundacji Forda, wyjechał do Berlina Zachodniego, co jeszcze bardziej wzmocniło niechęć komunistycznych polityków do autora „Ferdydurke”.

Z Republiki Federalnej Niemiec wyruszył Gombrowicz z powrotem do Francji. Osiedlił się w Vence leżącym nieopodal Nicei, gdzie mieszkał z Ritą Labrosse - Kanadyjką, studentką literatury współczesnej i swoją sekretarką, którą poślubił 26 grudnia 1968 r.

Witold Gombrowicz zmarł 25 lipca 1969 r. w Vence. Przyczyną zgonu była niewydolność oddechowa.

Charakterystyka twórczości

Gombrowicz był prozaikiem, dramaturgiem i eseistą. Jego debiutem literackim był wydany w 1933 r. zbiór opowiadań „Pamiętniki z okresu dojrzewania”. Zawarte w nim teksty - humorystyczne, bawiące się konwencją i ukazujące uwikłanie człowieka w kulturę - stanowiły swoistą zapowiedź kolejnych dzieł.

Opublikowana cztery lata później „Ferdydurke” stała się dla polskiej literatury prawdziwym wstrząsem, dzieląc krytyków i odbiorców. Gombrowicz ukazał w niej wpływ, jaki wywierają społeczeństwo i kultura na jednostkę, zmuszając ją do zakładania odpowiednich masek (gęb). Utwór ten z niechęcią przyjęli ci krytycy, których utożsamiano z konserwatyzmem.

Kolejne dzieła Gombrowicza (m. in. „Iwona, księżniczka Burgunda", „Trans-Atlantyk") rozwijały tę tematykę, koncentrując się na losie jednostki zniewolonej przez formę. W „Trans-Atlantyku” ukazał autor zmagania jednostki z krępującą ją tradycją (głównie narodową).

Szczególne miejsce w dorobku Gombrowicza zajmuje „Dziennik 1953 - 1966”. Stanowi on nie tyle zapis codzienności, co swoistą relację ze zmagań podmiotu piszącego z otaczającym go światem (kulturą, nurtami humanistycznymi, czytelnikiem, polityką, problemami uniwersalnymi).

Twórczość Gombrowicza jest niejednoznaczna, pełna sprzeczności i kontrastów. Chociaż wyrasta na gruncie tradycji narodowej, odznacza się uniwersalnością i ponadczasowością. W swoich dziełach w iście mistrzowski sposób ukazał on pełną napięć rzeczywistość kulturową, w którą uwikłana jest jednostka.

Najważniejsze dzieła:
„Pamiętnik z okresu dojrzewania” (1933), „Ferdydurke” (1938), „Trans-Atlantyk” (1953), „Ślub” (1953), „Pornografia” (1960), „Kosmos” (1965), „Dziennik 1953 - 1966” (wydawany fragmentami).