„Bal w operze” to poemat Juliana Tuwima, napisany w 1936 roku. Otacza go aura utworu kontrowersyjnego i wieloznacznego. Jego styl, uznawany za wulgarny i bluźnierczy, sprawił, że przed wojną nie doczekał się on druku w całości. Opublikowano jedynie niewielkie fragmenty, pełny tekst trafił zaś do czytelników dopiero w 1946 roku, na łamach prasy.
Na kartach poematu opisany zostaje przebieg tytułowego balu. Najpewniej rozgrywa się on w Warszawie, chociaż groteskowa forma, zniekształcenie nazw i szczegółów uniemożliwiają pewność w tej kwestii. Bal cieszy się łaską samego „Potężnego Archikratora” – i tutaj znowu nie można odpowiedzieć jasno, o kogo chodzi. Być może jest to personifikacja rządów sanacji, być może kpina z marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego, który próbował wówczas „wejść w buty” zmarłego marszałka Piłsudskiego. Niewykluczone też, iż Archikrator to symbol dyktatur, które w ówczesnej Europie rosły w potęgę. Czy Tuwim przewidywał nadejście jakiegoś polskiego Mussoliniego?
Obserwujemy, jak zjeżdżają się na bal kolejni goście –Admirały, generały,/Bojarowie,/ Bambirały, grubasowie a także zwykłe dziwki, mające urozmaicać zabawę. Równolegle astronomowie zaczynają obserwować, że miejsce dawnych znaków zodiaku zajmują małpy, które rozpoczynają harce wśród gwiazd. Chaos w kosmosie zlewa się niejako z dziką zabawą na warszawskich parkietach. Na końcu wkracza wśród kości „tłusty Jaszczur” z kobietą na grzbiecie (odniesienie do biblijnej Nierządnicy Babilońskiej). Goście szykują się do zdjęcia, jednak błysk, który następuje, prowadzi ich wszystkich do piekła.
Styl Tuwima jest dynamiczny. W wersach poematu mieszają się sformułowania z mowy potocznej, wulgaryzmy, nawiązania do Pisma Świętego oraz neologizmy. Z pewnością autor odchodzi daleko od wzorców klasycznej poezji.
Jak wspomniano, przesłanie utworu jest bardzo niejednoznaczne. Można go uznać za ostrą satyrę na rządy piłsudczyków, coraz bardziej zideologizowane (Takie małe, małe, słodkie IDEOLO!) w formie, a zarazem cyniczne w treści. Niewykluczone, że Tuwim odnosi się nie tyle do sytuacji Polski, ale właśnie całej Europy. Pamiętajmy, że rok 1936 zapowiadał II wojnę światową. Hitler zajął wówczas Nadrenię, wybuchła hiszpańska wojna domowa, a wojska Mussoliniego dokończyła podboju Etiopii (do tego konfliktu robi Tuwim bezpośrednią aluzję, mówiąc o ulicy Addis-Abebskiej – od nazwy stolicy Etopii).
Czesław Miłosz uważał wszakże, że polityczna interpretacja nie wyczerpuje znaczenia poematu. Według noblisty ma on być satyrą nie tyle na daną sytuację społeczną, a na życie jako takie. Jestem skłonny zaryzykować opinię, że "Bal w Operze" jest modlitwą o nieistnienie świata, który jest zbyt występny, żeby miał prawo trwać. Miłosz dodawał również: „Bal w Operze” nabiera nowego wyrazu, jeżeli rozpatrujemy go jako utwór mocno dualistyczny. Skąd u Tuwima brała się niechęć, a nawet odraza do materii - u niego, tak sensualnego, tak chłonącego życie wszystkimi zmysłami - trudno orzec. […]W „Balu...” ta odraza zwraca się przeciwko tym popędom człowieka, które są najbardziej zwierzęce, a więc żądzy jadła, seksu i pieniądza
Jak widać więc, poemat jest otwarty zarówno na interpretacje polityczne, jak i filozoficzne. Nie muszą się zresztą one wzajem wykluczać, jeśli weźmiemy pod uwagę, że rozpacz Tuwima mogła się brać ze świadomości narastania potęgi totalitarnych dyktatur.
Forma utworu (kilka informacji):
– układ rymów abab (chociaż nie we wszystkich strofach)
– epitety
– neologizmu
– makaronizmy (wtrącenia z języków obcych)