W wierszu „Sokrates tańczący” Julian Tuwim odnosi się do postaci tytułowego mędrca. Żyjący w V wieku przed naszą erą Sokrates uchodzi za jednego z najważniejszych filozofów w dziejach ludzkości. Nie zostawił on po sobie żadnych dzieł, ale występuje w dialogach swojego ucznia, Platona. Pojawiał się również w utworach ateńskiego komediopisarza Arystofanesa.
Sokrates wędrował po ulicach swych rodzimych Aten i zadawał przechodniom trudne pytania – w ten sposób sam poszukiwał mądrości oraz próbował nakierować rodaków na jej ścieżki. Powodowało to ich gniew, gdyż mędrzec wykpił niejednego możnego – ostatecznie Sokrates został oskarżony o demoralizowanie młodzieży i skazany na śmierć. Pogodził się z wyrokiem, chociaż miał szansę uciec z więzienia i wypił trującą cykutę.
Widać więc wyraźnie, że Sokrates to postać wzniosła, pełna powagi i mądrości. Przez stulecia był on dla Europejczyków symbolem idealisty i filozofa, wolącego oddać życie, niż zrezygnować ze swoich myśli i koncepcji.
Tymczasem u Tuwima widzimy innego Sokratesa. Dowiadujemy się mianowicie, iż:
Z zaułka śmieją się uczniowie,
Że się mistrzowi kręci w głowie,
Że się Sokrates spił.
Pijany mędrzec grzeje się w ciepłych promieniach, a później zaczyna tańczyć:
Prażę się w słońcu, gałgan stary...
Leżę, wyciągam się i ziewam.
[…]
I w głowie zamęt obłąkańczy?!
Wy patrzcie, jak filozof tańczy
Wydawać by się mogło, że jest to pojedynczy wybryk człowieka, który nadużył alkoholu – i tak to ewidentnie widzą uczniowie, jedni z rozbawianiem, drudzy z potępieniem. Wszakże mędrzec powinien zajmować się dużo poważniejszymi sprawami, niż zabawa –powinien ukazywać ludziom, gdzie leży mądrość, rozważać pojęcia takie, jak sprawiedliwość, czy ojczyzna. Ale Sokrates dowodzi, że to co robi, wypływa z głębokich przemyśleń filozoficznych:
Niech się cieszy wielki Bóg,
Że Sokrates prawdę zna,
Że już wie! że wszystko ma!
Że już poszedł hen, za kraniec,
On - najmędrszy, on - wybraniec.
Jednak owa mądrość, którą posiadł, jest czym innym, niż sądzą jego uczniowie, czym innym, niż myślał kiedyś on sam. Mądrością okazuje się umiejętność czerpania z radości życia – cieszenie się tańcem, winem, ciepłym dniem. Wzniosłe pojęcia, które przywoływane są kilkukrotnie w utworze (Zło i dobro, ludzie, bogi ; Cnota, prawda, piękno, bogi) są tak naprawdę drugorzędne – tym, co naprawdę się liczy, są proste przyjemności.
Julian Tuwim oferuje czytelnikowi oryginalny obraz antycznego filozofa. Obraz ów zgodny jest z przekazem historycznym w szczegółach (pojawia się żona Sokratesa, Ksantypa oraz wspomniany jest fakt, iż filozof był brzydki), jednak przedstawia inną interpretację jego filozofii, niż zazwyczaj ma to miejsce. Można wręcz stwierdzić, że w wierszu pojawia się fikcyjny Sokrates Tuwima, nie zaś prawdziwy filozof. Tuwim kładzie nacisk na radości płynące ze zwykłego życia – twierdzi, że prawdziwa mądrość polega na zrozumieniu, że to one nadają naszej egzystencji sens. Wszystko inne, mówi poeta, to tylko dodatek.
Forma utworu (kilka informacji) :
– układ rymów abab
– wyrażenia z mowy potocznej (Stary […] ale jary, hopsa, hopsa, hopsasa, Rypcium pipcium)
– wyliczenia (Zło i dobro, ludzie, bogi)
– wykrzyknienie
– podmiotem lirycznym jest Sokrates