Do prostego człowieka – interpretacja i analiza

„Do prostego człowieka” to utwór Juliana Tuwima o przesłaniu pacyfistycznym. Napisany jest językiem prostym, pełnym wtrąceń z mowy potocznej („bujda”, „granda”, „stado dzikich bab”). Taką formę uzasadnia już tytuł – wiersz zwrócony jest do zwykłych, niekulturalnych osób. Ukazuje on fakt, że to prości ludzie są największymi ofiarami wojny – inteligencja, biznesmeni, czy urzędnicy zawsze znajdą schronienie na tyłach frontu. To chłop i robotnik musi ofiarowywać swoją krew za ideały, które tak naprawdę nie są jego.

Tuwim uznaje, że wszystkie wojny to bujda, granda zwykła. Służą one wyłącznie korzyściom warstw posiadających – walki toczą się o tereny, gdzie znaleziono surowce naturalne (nafta z ziemi sikła), o korzyści handlarzy bronią lub o umowy gospodarcze (upatrzyły tłuste szuje/cło jakieś wyższe na bawełnę). Jednak osoby zamożne nie mogą same toczyć starć, potrzebują żołnierzy, którzy poświęcą swoje życia i zdrowie za ich interesy.

Ale jak nakłonić owego tytułowego „prostego człowieka”, by zaryzykował wszystko dla materialnych korzyści obcych sobie ludzi? Według Tuwima elity posiadają wiele sposób na okłamanie ludzi – według ich propagandy wojny mają nie toczyć się o pieniądze, a o cele wyższe. Przywódcy religijni, współpracujący z generałami i biznesmenami, przywołują autorytet Boga, by poprzeć zbrojenia:

[…]wyjdzie biskup, pastor, rabin
Pobłogosławić twój karabin,
Bo mu sam Pan Bóg szepnął z nieba,
Że za ojczyznę - bić się trzeba.

Prasa i artyści wspierają dzieło mobilizacji społeczeństwa. Przywoływane są symbole patriotyczne (kolorowe godło) i wzniosłe opowieści o bohaterach z przeszłości. Dzięki tym wszystkim „trikom” ludzie porzucają racjonalne myślenie i oddają się wojennym uniesieniom. Zwykli ludzie szybko zaczynają sami „grać” według zasad, narzuconych przez elity – „dzikie baby” obrzucają żołnierzy kwiatami, dumne, że ich synowie i narzeczeni udają się na pola bitew.

Poeta nakłania, by odrzucić te kłamstwa. Wzywa „prostego człowieka”: rżnij karabinem w bruk ulicy – jest to wezwanie do odrzucenia wojny, bowiem nie jest ona w interesie zwykłych osób. Jeśli wszyscy to sobie uświadomią, zdaje się mówić Tuwim, wreszcie zapanuje na świecie pokój, bo militaryści stracą „mięso armatnie”.

Utwór Tuwima jest wstrząsającym świadectwem ideałów pacyfistycznych. Ukazuje sposoby manipulowania opinią publiczną, by ta zgodziła się z radością na nadchodzącą wojnę – zaledwie kilkanaście lat wcześniej, w 1914 roku, ludzie z entuzjazmem powitali wybuch konfliktu! W czasie, gdy Tuwim pisał wiersz, również nie brakowało ruchów politycznych marzących o ekspansji militarnej (np. faszyzm we Włoszech) – poeta zachęca, by się im przeciwstawić. Zarazem trzeba uznać, że wiersz „Do prostego człowieka” jest nieco zbyt idealistyczny, gdy chodzi o środki zalecane, by unikać wojen. Przedstawia on też za bardzo uproszczony obraz ich przyczyn – jak dowodzą historycy, nie wszystkie wojny wybuchają dla pieniędzy. Zespół Akurat wykonuje piosenkę do tekstu Tuwima.

Forma utworu (kilka informacji):
- układ rymów aabb
- wykrzyknienie
- zapożyczenia z mowy potocznej („bujda”, „granda”, „stado dzikich bab”)
- apostrofa („O przyjacielu nieuczony…”)