Reduta Ordona – opracowanie, streszczenie, plan wydarzeń, interpretacja

Streszczenie

„Reduta Ordona” opatrzona została podtytułem „Opowiadanie adiutanta”. Jest to więc relacja jednego z uczestników obrony Warszawy przed Rosjanami, która miała miejsce w 1831 r.

Dzieło rozpoczyna się powszechnie znanym zwrotem: Nam strzelać nie kazano. - Wstąpiłem na działo / I spójrzałem na pole; dwieście armat grzmiało. Następnie oddziały Moskali porównane zostają do lawy błota. Na drodze tego potężnego, nieubłaganego żywiołu stoi tylko tytułowa reduta, jaka wyposażona była w zaledwie 6 armat.

Gdy żołnierze bezlitośnie ścierali się w boju, władca, który wydał rozkaz, siedział pięćset mil od tego miejsca. Jednym podpisem lub skinieniem dłoni zdolny był wywołać płacz u tysięcy ludzi (Król wielki, samowładnik świata połowicy / Zmarszczył brwi, - i tysiące kibitek wnet leci; / Podpisał, - tysiąc matek opłakuje dzieci). Chociaż niemal każdy drżał przed jego potęgą, Warszawa wciąż heroicznie się broniła, pragnąć odebrać skradzioną koronę Piastów.

Żołnierze rosyjscy ostatecznie wtargnęli na rogatki. Wówczas padł rozkaz zaprzestania ostrzału artyleryjskiego i przejścia na broń ręczną. Pojawia się opis szybkiego, wręcz mechanicznego przeładowywania i wystrzeliwania. Jednak Moskali było tak wielu, że w końcu zaczęło brakować amunicji.

Adiunktowi pociemniało w oczach. Usłyszał swego generała, który wypowiedział słowo stracona. Nakazał też młodszemu towarzyszowi spojrzeć w stronę reduty, lecz ten nie mógł zlokalizować Ordona. Kątem oka zobaczył, jak wskoczył do lochów. Wtem ujrzeli blask i dym, a gdy ten opadł, okazało się, iż cała reduta była wielkim gruzowiskiem - Tam i ci, co bronili, -i ci, co się wdarli, / Pierwszy raz pokój szczery i wieczny zawarli.

Utwór kończy się następującymi słowami: Kiedy od ludzi wiara i wolność uciecze, / Kiedy ziemię despotyzm i duma szalona / Obleją, jak Moskale redutę Ordona - / Karząc plemię zwyciężców zbrodniami zatrute, / Bóg wysadzi tę ziemię, jak on swą redutę.

Plan wydarzeń

1. Przybycie niezwykle licznego i wyposażonego w 200 armat oddziału Moskali.
2. Opis słabo wyposażonej (6 armat), kontrastującej z czarnym wojskiem reduty Ordona.
3. Początek nierównego ostrzału.
4. Wtargnięcie Rosjan na rogatki.
5. Decyzja o podjęciu walki bronią ręczną.
6. Przewaga nieprzyjaciół staje się coraz większa.
7. Ordon decyduje, by wysadzić redutę.
8. W gruzach wieczny pokój znajdują wszyscy żołnierze.

Geneza

„Reduta Ordona” napisana została w 1832 r. w Dreźnie. W czasie prac na tym dziełem Mickiewicz posiłkował się wspomnieniami Stefana Garczyńskiego – poety i przyjaciela wieszcza. Mężczyzna brał udział w powstaniu listopadowym, był świadkiem obrony Reduty 54, którą dowodził Julian Ordon.

Warto zaznaczyć, iż w utworze Mickiewicza tytułowy bohater zginął w wyniku podjętej przez siebie decyzji. Jednak prawda jest inna – Ordon przeżył, a Mickiewicz spotkał go w Bułgarii w 1855 r. Uśmiercenie go w wierszu miało na celu obudzenie bohaterskiego ducha narodu, przypomnienie o konieczności bycia gotowym do poświęceń w imię ojczyzny.

Motywy

Motyw walki

Walka jest koniecznością, jest czynem odważnym i szlachetnym. Niemal cały świat pada przed carem na kolana, ale Warszawa stawia opór, umniejszając w ten sposób potęgę okrutnego władcy. Heroizm obrońców staje się wiec wyraźnym głosem sprzeciwu, brakiem zgody na zakusy wschodniego tyrana.

Samo starcie zostało w dziele ukazane w sposób niezwykle plastyczny, wręcz ekspresyjny. Wyraźnie uwidacznia się perspektywa adiutanta, co pozwala odbiorcy stanąć wśród świszczących kul, niemal poczuć bitewną wrzawę. Dysproporcja między siłami najeźdźców a obrońców jest olbrzymia, lecz odwaga i determinacja pozwalają ostatecznie powstrzymać uderzającą z impetem nawałnicę. Dzieje się to dzięki Ordonowi, który postanawia wysadzić się wraz z redutą, ściągając śmierć na wszystkich.

W wierszu zawarte są także przemyślenia dotyczące samej walki: Bo dzieło zniszczenia / W dobrej sprawie jest święte, Jak dzieło tworzenia; / Bóg wyrzekł słowo stań się, Bóg i zgiń wyrzecze. Jest to wyraźne odniesienie do wojny obronnej, która zawiera się w koncepcji wojny sprawiedliwej (bellum iustum; za taki rodzaj wojny uznaje się także powstania). Najeżdżający polskie ziemie Rosjanie – agresorzy – zasługują na potępienie. Z kolei Polacy – zabijający w imię ojczyzny – zdają się mieć po swojej stronie także Boga.

Motyw ojczyzny

Ojczyzna jawi się jako największa wartość, dobro godne poświęceń. Chociaż sytuacja kraju nieobecnego na mapach (zostało jedynie Królestwo Polskie, później tzw. Kraj Nadwiślański) była tragiczna, wciąż nie uginał się on pod potęgą najeźdźców, gdy, dla kontrastu, poselstwa z bogatej Francji padały przed carem.

Poświęcający swe życie Ordon stał się symbolem bohaterstwa i gorącego patriotyzmu. Nieścisłość, której dopuścił się Mickiewicz, była zabiegiem świadomym. Ten sposób wykreowania bohatera nie tylko zagrzewa do boju, ale stanowi cenny wzorzec. Być może reduta wysadzona przez heroicznego obrońcę stanowi metaforę ojczyzny – trzeba zrobić wszystko, by nie dopuścić do przejęcia jej przez wroga.

Interpretacja

„Reduta Ordona” jest wierszem o charakterze epickim, który odnosi się do wydarzeń historycznych. Kontekst jego powstania, a więc czas silnych represji nałożonych po powstaniu listopadowym, sprawia, że można odczytywać go nie tylko jako pochwałę i próbę uwiecznienia wielkiego poświęcenia synów narodu, ale także próbę zachęcenia do kontynuowania walki i stawiania oporu nieprzyjacielowi. Jedynie w ten sposób, przez poświęcenie i ofiarność, możliwe będzie powstrzymanie wrogiej inwazji.

Niebagatelna wydaje się także rola najważniejszych jednostek, które stają na czele ludzi gotowych do walki. Ich postawa winna stanowić wzorzec, zagrzewać do boju i dodawać odwagi. Chociaż ciężar niepodległosci rozkłada się na barkach całego narodu, to właśnie zwierzchnicy powinni udźwignąć jego większą część.