Denis Diderot

Denis Diderot urodził się w Langres w 1713 roku. Zdobył tytuł magistra filozofii, studiował także prawo – wbrew woli ojca nie zdecydował się jednak na pracę w zawodzie, postanawiając zostać pisarzem. Pierwsze jego prace ograniczały się do przekładów – tłumaczył m.in. „Historię Grecji” angielskiego autora Temple Stenaya oraz „Słownik medycyny” Roberta Jamesa. W 1749 roku opublikował „Lettre sur les aveugles à l'usage de ceux qui voient”, znany także jako „List o ślepocie” – traktat z pograniczna medycyny i filozofii. Dzięki temu dziełku zyskał popularność i mógł angażować się w większe przedsięwzięcia, takie jak praca nad „Wielką Encyklopedią”.

Pierwszy tom „Encyklopedii” ukazał się w 1751 roku. W zamierzeniu miała ona stanowić zbiór najnowszej dostępnej wiedzy, a także propagować teorię postępu i zwalczać zabobon. Prace nad wydawnictwem trwały prawie trzydzieści lat (licząc z suplementami), przerywane były między innymi przez interwencję cenzury. Jednak 28 tomów „Encyklopedii” ostatecznie odniosło sukces finansowy, a także stało się symbolem Oświecenia. Diderot wniósł wielki wkład w owe dzieło, zarówno jako redaktor, jak i autor poszczególnych haseł.

Oprócz „Encyklopedii”, Diderot znany jest także z pomniejszych traktatów filozoficznych oraz dwóch powieści – „Kubuś Fatalista i jego pan” (1796) oraz „Zakonnica” (1796), obu wydanych po śmierci autora.

W „Kubusiu Fataliście…” opisane zostają przygody szlachcica i jego sprytnego sługi. Powiastka filozoficzna, jaką jest w gruncie rzeczy książka, wyraża ideały oświecenia, takie jak ostateczny triumf rozumu i tolerancji nad zabobonem. „Zakonnica” z kolei jest dziełem silnie antyklerykalnym – ma formę pamiętnika młodej katoliczki, zmuszonej do pójścia do klasztoru. W dziele tym znalazła wyraz wrogość ateisty Diderota do religii i życia zakonnego – po części wynikała ona z tego, że siostra pisarza, mniszka, miała umrzeć z powodu złego traktowania przez inne zakonnice. Powieść już za życia autora znana była wśród publiczności, która czytała jej rękopiśmienne odpisy. Z pewnością przyczyniła się do stworzenia negatywnego stereotypu na temat życia klasztornego, widocznego między innymi w dziełach markiza de Sade.

Diderot, mimo sławy, jaką zdobyła „Encyklopedia”, zmagał się całe życia z problemami finansowymi. Musiał sprzedać swoją obszerną bibliotekę – odkupiła ją caryca Katarzyna i zatrudniła pisarza, jako swego bibliotekarza. Była to oczywiście zawoalowana forma pomocy dla znajdującego się w potrzebie Diderota, bowiem imperatorowa zażyczyła sobie dostarczenie księgozbioru do Petersburga dopiero po jego śmierci.

Diderot zmarł w Paryżu w 1784 roku. Chociaż niewątpliwie mniej popularny od Woltera, wniósł olbrzymi wkład w idee francuskiego Oświecenia.