Wacław Potocki - biografia i charakterystyka twórczości

Biografia

Wacław Potocki urodził się w 1621 r. w Woli Łużańskiej. Należał on do wyznającej arianizm rodziny ziemiańskiej herbu Szreniawa. Wykształcenie odebrał najprawdopodobniej w szkole ariańskiej mieszczącej się w Raciborsku pod Krakowem.

W wieku zaledwie 17 lat przyszły literat odpowiedział na wezwanie Rzeczpospolitej i wyruszył na Ukrainę. W wojnie towarzyszył mu starszy brat – Jakub. Cztery lata później zmarł jego ojciec, a obowiązek opieki nad rozległym majątkiem spadł na barki trzech synów. W 1648 Wacław Potocki poślubił Katarzynę Morsztynówną, z którą zamieszkał w Łosiach. Para doczekała się trojga dzieci.

Rok 1651 przyniósł kolejną wyprawę wojenną. Potocki ponownie udał się na Ukrainę, by uczestniczyć w tłumieniu powstania kozackiego. Wiadomo, że w czasie bitwy pod Beresteczkiem został ranny i nie mógł brać udziału w dalszych starciach. Mimo to odznaczył się odwagą i przytomnością umysłu w czasie prowadzonych manewrów.

Wichry wojny nie omijały Rzeczypospolitej. W czasie najazdu szwedzkiego Potocki, podobnie jak inni arianie i protestanci, początkowo popierał Karola Gustawa. Jednak jego poglądy szybko uległy zmianie i postanowił stanąć po stronie Jana Kazimierza. Wystawił wówczas własny oddział liczący ok. 30 ludzi. Sam zaś udał się na teren Węgier, gdzie szlachta i magnateria tłumnie chroniła się przed niebezpieczeństwami.

W 1658 pojawiły się pierwsze oznaki niechęci katolickiej szlachty do arian. Ksiądz Żydowski (pleban w Bobowej) oskarżył Potockiego i innych braci polskich o potajemne knowania wymierzone w Rzeczpospolitą. W tym samym czasie sejm uchwalił konstytucję przeciw arianom, na co bracia Potoccy zareagowali przejściem na katolicyzm. Jednak ich małżonki postanowiły nie zmieniać wyznania, co miało stać się przyczyną wielu problemów.

Potocki z pewnością był niespokojną duszą. W jego życiorysie pojawia się wiele procesów i rozpraw, które często sam na siebie ściągał, działając nierozważnie i porywczo. Oprócz kwestii majątkowych (pożyczki, dzierżawy itp.) przyczynami niesnasek były także sprawy religijne wynikające z nasilającej się niechęci do braci polskich. W 1662 r. Wacław Potocki został oskarżony przez kasztelanową przemyską nie tylko o sprzyjanie arian, ale także o współżycie z jedną z nich i uczestniczenie w ich ceremoniach religijnych. Dlatego rok później dwoje starszych dzieci Potockich zostało ochrzczonych (młodsze urodziło się 1661 i odebrało sakrament). Ponadto majątek pary został przepisany na dwóch synów.

We wrześniu 1666 r. w Łużnej (majątek Potockich) pojawiła się chorągiew Jana Piwy. Dowódcy nie było z żołnierzami, a pieczę nad oddziałem sprawował porucznik Strzałkowski. Samowola wojaków doprowadziła do olbrzymich zniszczeń w dworze, a niechętny ich postojowi Potocki doznał od nich wielu krzywd. Następnie próbował dochodzić swoich praw przed sądami, lecz czynił to bezskutecznie. Historycy podejrzewają, iż owa nieprzyjemna wizyta była zemstą za poparcie udzielone przez Wacława Potockiemu Jerzemu Sebastianowi Lubomirskiemu, który wystąpił przeciw Janowi Kazimierzowi.

Rok później Wacław Potocki wybrany został sędzią skarbowym województwa krakowskiego. Jednak ta prestiżowa funkcja nie zagwarantowała mu szacunku szlachty. Kolejny dowód braku tolerancji dla innych wyznań otrzymał on w roku 1672, w czasie wojny z Turkami. Potockiego mianowano dowódcą obrony zamku bieckiego. W czasie jego nieobecności część żołnierzy przebrała się za Tatarów i najechała dwór w Łużnej. Atak udało się odeprzeć, a żona Potockiego przeżyła, schroniwszy się na strychu. Natarcie to było, rzecz jasna, spowodowane wyznaniem Katarzyny Morsztynówny.
W 1673 na polityka – poetę spadł kolejny cios. Dowiedział się on o śmierci syna, który wyruszył na wojnę. W tym samym czasie spłynęły także następne pozwy o sprzyjanie arianom. Zaś swoistym dopełnieniem tego pasma nieszczęść było niespodziewane odejście, które miało miejsce w 1677.

Rok 1678 przyniósł Potockiemu godność podczaszego krakowskiego. Zaś jego syn – Jerzy – ukończywszy kolegium jezuickie, znalazł się wśród najbliższego otoczenia władcy. Nieco później jedyny żyjący potomek Wacława Potockiego poślubił Aleksandrę Rościszewską. Po przybyciu do jej majątku wszedł konflikt z bratem żony i śmiertelnie go ranił. W wyniku postępowania sądowego Jerzego Potockiego skazano na infamię, zaś Zofię Morsztynową (babkę zamordowanego) na śmierć.

Kolejne lata były dla Wacława Potockiego czasem niezwykle trudnym. W 1690 zmarł jego syn. Czas poety wypełniały działania polityczne (często pojawiał się na sejmach).

Potocki zmarł w Łużnej w 1696 r. Przeżył więc 75 lat, co było wiekiem naprawdę imponującym.

Charakterystyka twórczości

Historycy literatury uważają, iż Wacław Potocki zaczął pisać około roku 1646. Jest on klasyfikowany przez nich jako twórca nurtu ziemiańskiego, jeden z najbardziej oryginalnych i patriotycznych w historii polskiej literatury.

Potocki pozostawił olbrzymią spuściznę. Jednak jego dzieła szerszą popularność zyskały dopiero w XIX stuleciu. Wśród wczesnych utworów tego autora pojawiają się liczne tematy metafizyczne będące refleksją nad religią i ludzkim losem. Później zaczęły pojawiać się w nich motywy bardziej doczesne, opisujące rzeczywistość.

Pierwszym wielkim dziełem Potockiego była „Transakcja wojny chocimskiej" (1670 – 1675). W tym poemacie epickim ukazał on autentyczne postaci historyczne, prawdziwe wydarzenia oraz, co ciekawe, liczne wtrącenia i dygresje, jakie autor poświęcił na snucie refleksji nad upadkiem cnót rycerskich itp.

Najpełniejszy obraz twórczości Potockiego daje zbiór ponad 2000 utworów – „Ogród, ale nie plewiony” („Ogród fraszek”). Obok wierszy filozoficznych i religijnych pojawiają się w nim niezwykle cenione dzieła o charakterze żartobliwym i satyrycznym. Zaś w drugiej kolekcji zatytułowanej „Moralia albo rzeczy do obyczajów, nauk i przestróg…” Potocki daje się poznać jako moralista przyglądający się współczesnemu światu z rozżaleniem i rozczarowaniem. Godnym wspomnienia dziełem wydaje się także „Poczet herbów”, czyli żartobliwe przedstawienie genealogii ówczesnych rodów szlacheckich.

Z dzisiejszej perspektywy twórczość Wacława Potockiego jest niezwykle ceniona. Badacze i krytycy doceniają przede wszystkim autentyczność autora oraz jego niespotykaną wyobraźnię (plastyczną, sięgającą po doskonałe żarty). Dostrzegają w niej także rewelacyjne odbicie sarmackiej polski – z wszystkimi jej zaletami i wadami. Nie sposób pominąć także doskonały styl Potockiego, który posługiwał się czystą i staranną polszczyzną.