Wiersz Juliana Przybosia „Oda do turpistów” pochodzi z 1962 roku. Stanowi on krytykę młodych poetów, zafascynowanych tytułowym turpizmem – tzn. estetyką brzydoty, rozkładu (np. Grochowiak).
Forma wiersza stanowi element owej krytyki. Po pierwsze, utwór parodiuje „Odę do młodości” Adama Mickiewicza. Ma to tym większe znaczenie, że autor „Pana Tadeusza” przypisywał młodości potężną moc, natomiast Przyboś zarzuca młodym autorom błahość i wtórność. Zręcznie też parodiuje ich własny styl – wersy „Ody do turpistów” odwołują się do estetyki makabreski. Przyboś decyduje się na ten krok, by tym mocniej ukazać zasadność swoich zarzutów –udowadnia, że nie wynikają one bynajmniej z zazdrości o „wenę” młodych. Wręcz przeciwnie, starszy poeta ukazuje łatwość, z jaką przychodzi czerpanie z estetyki turpizmu. Łatwość nad wyraz zwodniczą.
Przyboś mówi wprost o młodości „postarzałej o lat sto”, krytykując zarówno przybieranie przez młodych poetów szat zgorzkniałych starców, jak i ich wtórność. Twierdzi, że wersy śmierci, mięsie i rozkładzie mogły szokować w czasach, gdy Charles Baudelaire publikował „Kwiaty zła” – ale obecnie (tzn. w latach sześćdziesiątych), nie robią wrażenia na najbardziej konserwatywnej publiczności.
Waszej, pokorni wyjadacze resztek
zastraszająco wspaniałego Ścierwa
Charlesa Baudelaire'a!
Nawet na własną śmietniczkę Was nie stać...
Pod koniec utworu Przyboś wprost wzywa młodych kolegów do zmiany twórczych przyzwyczajeń:
Zmykajcie! Zarządzam niniejszym
deratyzację Waszych wierszy.
Deratyzacja odnosi się oczywiście do szczurów, które – jako stworzenia kojarzone z rozkładem – odpowiadały turpistycznej wrażliwości. Przyboś kpił nawet z „Pegaza-Szczura”.
Wiersz „Oda do turpistów” jest więc bardzo interesującym przykładem parodii, która stanowi zarazem istotny głos publicystyczny w sprawie jakości polskiej poezji. Ponad sześćdziesięcioletni poeta udowadniał w nim młodszym kolegom, że potrafi być równie brutalni jak oni – i stawiał przed nimi wyzwanie: czy oni będą potrafili być równie błyskotliwi i twórczy?
Forma utworu:
– apostrofa
– wykrzyknienie
– nieregularny układ rymów