Quo vadis – opracowanie, problematyka, bohaterowie, znaczenie tytułu

Geneza

Początkowo „Quo vadis” Henryka Sienkiewicza publikowane było w formie odcinkowej w trzech periodykach ukazujących się na terenie trzech zaborów. Były to warszawskie „Słowo”, krakowski „Czas” i „Dziennik Poznański” (1895 - 1896). Pierwsze wydanie książkowe ukazało się w 1896. Powieść szybko zyskała ogromną popularność i doczekała się wielu przekładów.

W dorobku Sienkiewicza „Quo vadis” poprzedzone zostało słynną Trylogią oraz dwiema powieściami osadzonymi w XIX stuleciu, a więc „Bez dogmatu” i „Rodziną połanieckich”. Ponowny zwrot w stronę tematyki historycznej nastąpił wskutek licznych podróży autora do Rzymu oraz inspiracji, jaką było dlań malarstwo Henryka Siemiradzkiego (np. „Pochodnie Nerona”).

W czasie procesu twórczego Sienkiewicz posiłkował się bogatym zapleczem historycznym, które tworzyły zarówno dzieła starożytne (np. „Roczniki” Tacyta), jak i opracowania dziewiętnastowieczne.

Czas i miejsce akcji

„Quo vadis” przenosi czytelnika do starożytnego Rzymu, którym władał Neron. Akcja dzieła toczy się w okresie od 63 (powrót Winicjusza z wojny z Partami) do 66 r. n.e. (śmierć Petroniusza). Epilog rozszerza ten czas o wydarzenia z roku 68.

Głównym miejscem akcji jest Rzym, w obrębie którego można wyróżnić Palatyn (wzgórze, na którym stał pałac cesarski), domy Plaucjusza, Petroniusza i Winicjusza oraz Zatybrze, gdzie przebywali chrześcijanie. Dwór Nerona przenosi się także do Ancjum, z kolei Winicjusz, Ligia i ich bliscy wyjeżdżają na Sycylię.

Znaczenie tytułu

Łaciński tytuł powieści Henryka Sienkiewicza oznacza „dokąd idziesz”. Nawiązuje on do fragmentu dzieła, w którym święty Piotr, idąc za namową chrześcijan, postanawia opuścić Rzym. Po drodze dostrzega on Jezusa zmierzającego do wielkiego miasta. Zadaje więc pytanie quo vadis, Domine? (dokąd idziesz, Panie?), na które słyszy następującą odpowiedź: Gdy ty opuszczasz lud mój, do Rzymu idę, by mnie ukrzyżowano raz wtóry. Na te słowa apostoł zawrócił i postanowił zostać z chrześcijanami.

Słowa zawarte w tytule utworu można rozumieć także jako pytanie uniwersalne i skłaniające do głębokiej refleksji nad życiem.

Motywy

Motyw miłości - miłość została ukazana w „Quo vadis” jako uczucie złożone i różnorodne. Czytelnik może dostrzec na kartach dzieła rozmaite jej warianty. Uczucie, jakim Winicjusz darzy Ligię, jest zaborcze, zachłanne i niezgodne z moralnością dziewczyny. Jednakże ulega ono stopniowej przemianie (wraz z bohaterem), stając się miłością dojrzałą i odpowiedzialną.

Inaczej wygląda sytuacja Akte, która miłuje nieszczęśliwie i beznadziejnie. Kochała ona Nerona i przez jakiś czas doświadczyła spełnienia. Jednakże zmienny władca zastąpił ją Popeą, co stało się dla bohaterki źródłem nieszczęść. Warto zauważyć, że jako jedyna chciała ona widzieć w Neronie człowieka.

Motyw Boga - Bóg chrześcijan, co zauważają bohaterowie, różni się od bóstw wyznawanych przez Rzymian. Przede wszystkim kocha On swe dzieci i otacza je opieką, przekazując im przy tym swoją naukę. Winicjusz jest zdania, że rzymskie bóstwa oczekują tylko ofiar, a los ludzi jest im obojętny.

Motyw przemiany - Marek Winicjusz jest bohaterem dynamicznym. Jego przemiana wewnętrzna spowodowana jest obcowaniem z chrześcijanami. Ich wiara coraz bardziej interesuje mężczyznę, otwiera jego oczy na te wartości, których dotychczas nie dostrzegał w życiu.

Przemianę przechodzi również Chilon Chilonides. Grek jest człowiekiem chytrym, mściwym i bezwzględnym. Kiedy Glaukus wybacza mu przewinienia, zaczyna żałować swych czynów i staje w szeregu z chrześcijanami.

Motyw władcy - Neron jest władcą nieobliczalnym, człowiekiem zdolnym do wszystkiego i, tak naprawdę, nienawidzącym Rzymu. Los poddanych jest mu obojętny, koncentruje się głównie na sztuce. By spełnić swoje marzenie i zobaczyć płonące miasto, zgadza się na podpalenie stolicy imperium.

Motyw artysty - Neron dość nieudolnie łączy obowiązki cesarza z wielką miłością do poezji. Nieustannie recytuje nowe wiersze, chce uświetniać nimi niemalże każdą chwilę, a w dodatku ma obsesję na ich punkcie. Wszyscy sprzyjają więc władcy - artyście, nigdy nie ważąc się na jakąkolwiek krytykę. Co może spotkać osobę, które nie uszanowała dzieła Nerona, pokazuje przypadek Rufiusa - dziecka, które zasnęło w czasie deklamacji.

W swym ostatnim liście do cesarza Petroniusz wspomniał o jego nieudolności artystycznej. Jednakże nie wywarło to na nim wielkiego wrażenia, dalej bowiem pisał i recytował.

Motyw dziecka - Augusta - córka Popei i Nerona - umiera w wyniku choroby. Pierwsze podejrzenia padają na Ligię, która miałaby rzucić klątwę na żonę cesarza i jej dziecko. Jednakże zręcznie odsuwa je Petroniusz, a władca rozpoczyna iście teatralne przedstawienie, które miało oddać jego żal po stracie córki.

Znacznie mniej uczucia okazuje Neron Rufiusowi - synowi Popei. Kiedy dziecko zasypia w czasie recytacji, zostaje ranione, a następnie zamordowane. Jego ciało oprawcy wrzucają do Tybru, wszelkie ślady zostają zamazane.

Motyw okrucieństwa - karty „Quo vadis” wypełnione są przerażającymi obrazami okrucieństw, jakich Rzymianie nie szczędzili chrześcijanom. Neron przygotowywał najwymyślniejsze tortury, męcząc i upokarzając chrześcijan (walki z gladiatorami i dzikimi zwierzętami, krzyżowanie, podpalanie).

Jednakże nie tylko chrześcijanie padają ofiarą okrucieństwa. Władca niezwykle obawiał się o swoje życie, toteż każdego, kogo podejrzewał o zdradę lub nieprzychylność, kazał mordować.

Motyw igrzysk - Neron, by wynagrodzić mieszkańcom Rzymu pożar miasta, organizuje igrzyska i rozdaje żywność. Wielkie wydarzenie szybko okazuje się krwawą rzezią, która stopniowo zniechęca ludzi.

Motyw miasta - Rzym za Nerona jest symbolem rozpusty i zepsucia. Jednakże rodzi się w nim wiara chrześcijańska, która stopniowo zmienia obraz tej przestrzeni.

Motyw zarazy- kiedy chrześcijanie trafiają do cel więziennych, w Rzymie zaczyna panować tyfus. Władca i jego doradcy postanawiają jak najszybciej opróżnić lochy, by nie doszło do epidemii.

Motyw śmierci - Śmierć jest dla chrześcijan wybawieniem. Ratuje ich bowiem przed ogromnym cierpieniem oraz pozwala stanąć przed ukochanym Bogiem.

Motyw samobójstwa - Petroniusz popełnia samobójstwo, by uprzedzić oprawców przysłanych przez Nerona. Wraz z nim postanawia odejść Eunice. Para przecina sobie żyły, a jej ostatnie chwile zostają przedłużone dzięki uciśnięciu ramion. Trwa uczta, w czasie której słuchają poezji, rozmawiają z bliskimi.

Samobójstwo próbuje popełnić Neron. Brakuje mu jednak odwagi, a jego rękę popycha Epafrodyt.

Motyw zemsty - kiedy Winicjusz odprawia Chilonidesa, każe go wychłostać, by utemperować wścibskość Greka. W akcie zemsty starzec wydaje chrześcijan, uczestnicząc w ich oskarżeniu o podpalenie Rzymu.

Motyw przebaczenia

Chrześcijanie przebaczają swym oprawcom, darując im winy i nie żywiąc urazy. Ligia i Ursus nie mszczą się na Winicjuszu za jego brutalną próbę porwania kobiety, Glaukus wybacza Chilonidesowi krzywdę wyrządzoną swej rodzinie oraz okrutne pomówienia.

Motyw nieśmiertelności - chrześcijanie giną ze spokojem, nie rozpaczając i nie okazując strachu. Wierzą, że po śmierci trafią przed oblicze Boga.

Motyw cierpienia - dla chrześcijan cierpienie jest wartością. Mogą dzięki niemu odkupić swe grzechy.

Problematyka

„Quo vadis” jest powieścią o bardzo złożonej problematyce. W dziele, którego akcja toczy się niemal 2000 lat temu, poruszonych zostało wiele kwestii uniwersalnych, ważnych nawet w oderwaniu od określonego kontekstu.

Na pierwsze miejsce w utworze wysuwa się wątek miłosny. Ukazanie pary utożsamiającej odmienne wartości (Winicjusz to Rzymianin, Ligia jest chrześcijanką) pozwala lepiej przedstawić zderzenie dwóch odmiennych kultur, a co za tym idzie - wartości i postaw. Marek Winicjusz, poznając świat chrześcijan, kilkukrotnie zaznacza, że imponuje mu jego uporządkowanie. Sam jest mężczyzną w kwiecie wieku, który mierzy się z bezsensem władanego przez Nerona Rzymu. Kolejne uczty męczą go, nie może też znieść ciągłego napięcia spowodowanego postawą lękającego się swą władzę Nerona. Stopniowo przyjmuje chrześcijańskie nauki, by później stać się jednym z nich.

Wiele miejsca poświęcone zostało także kwestii władzy. Sienkiewicz ukazał panującego Nerona w sposób nieco przeinaczony, wyolbrzymiając jego wady, minimalizując zasługi. Pogrążony w obsesji na punkcie swej twórczości, narcystyczny, lękliwy i niezdecydowany człowiek doprowadza miasto na skraj upadku. Winą za wszystko obarcza chrześcijan, a pragnąc zrekompensować obywatelom cierpienia, organizuje krwawe i okrutne igrzyska. Wkrótce historia rozlicza cesarza, który w wyniku buntu traci nie tylko władzę, ale i życie.

Nie sposób pominąć kwestię cierpienia. Hedonistyczni Rzymianie starają się unikać go za wszelką cenę, natomiast chrześcijanie godzą się z nim, wybaczając sprawcom i próbując zbliżyć się do Boga. Nowa wiara prezentuje więc odmienną wizję świata do tej, która znana jest z hellenistycznej i rzymskiej filozofii.

Bohaterowie

Marek Winicjusz

Marek Winicjusz, syn starszej siostry Petroniusza, należał do najznamienitszych obywateli Rzymu. Był bogatym i posiadającym ogromny majątek patrycjuszem, który brał udział w licznych wojnach, mogąc pochwalić się wspaniałymi zwycięstwami.

Winicjusz wyglądał niczym uosobienie siły i męstwa. Jego atletyczna budowa, groźne spojrzenie, zrośnięte brwi i smagła cera sprawiały, że podobał się kobietom. W pewnym momencie zainteresowanie okazała mu wszak sama Popea, a wcześniej uczyniła to Chryzotemis.

W pierwszych fragmentach dzieła jest Winicjusz człowiekiem porywczym, gniewnym i dążącym do zaspokojenia swoich potrzeb za wszelką cenę. Jego światopogląd stanowi odbicie hierarchicznej struktury społeczeństwa rzymskiego. Jako bogaty patrycjusz nie przyjmuje odmowy, dlatego w obliczu niechęci i strachu, jaki wzbudził w Ligii w czasie uczty u Nerona, postanawia zdobyć ją siłą.

Już od pierwszego wejrzenia Ligia nie jest obojętna Winicjuszowi. Na początku bohater darzy ją uczuciem, w którym dominuje pożądanie, lecz niepowodzenie w czasie uczty stopniowo zmienia jego nastawienie. Winicjusz wytrwale poszukuje królewskiej zakładniczki, a w czasie tym towarzyszą mu sprzeczne uczucia. Wie jedno - musi odnaleźć ją za wszelką cenę.

Wytrwałość Winicjusza przynosi efekty. Dzięki pomocy przebiegłego Chilonidesa dowiaduje się on, że Ligia jest chrześcijanką i weźmie udział w wielkim spotkaniu wyznawców Chrystusa, które odbędzie się w Ostrianum. Wizyta w tym miejscu i próba zdobycia Ligii siłą okażą się przełomowym momentem życia Winicjusza.

Siostrzeniec Pompejusza, wtargnąwszy do domu Miriam, by zabrać ze sobą Ligię, zostaje powalony przez Ursusa. Odniesiona przez niego rana jest na tyle poważna, że musi zostać wśród chrześcijan, by dojść do siebie. Zaczyna więc poznawać w praktyce to, o czym mówił apostoł Piotr. Wyznawcy Chrystusa otaczają go troskliwą opieką, szanują go i nie chcą się zemścić. Szczególnie mocne wrażenie wywiera na nim moment, w którym Glaukus przebacza Chilonidesowi.

Początkowo przemiana Winicjusza spowodowana jest głównie uczuciem do Ligii. Nawet sama bohaterka uważa, że jego serce nigdy nie otworzy się na naukę Chrystusa. Jednakże stopniowo bohater zmienia swoje postępowanie - hamuje gniew, wybacza, traktuje ludzi z szacunkiem, próbuje nawet naprawić błędy przeszłości (stawia płytę nagrobną dla Gula - niewolnika, który go wychowywał, a został zabity w akcie gniewu).

Winicjusz, przyjąwszy chrześcijaństwo, dostrzega ogrom zepsucia panującego w Rzymie, gardzi Neronem i jego przybocznymi. Kiedy Ligia zostaje uwięziona, gotów jest uczynić wszystko, by przywrócić jej wolność, lecz w obliczu szaleńczego cesarza okazuje się bezradny. Spędza więc jak najwięcej czasu w więzieniu, by być przy ukochanej, a kiedy Ursus pokonuje tura, wskakuje na arenę i okrywa Ligię płaszczem, nie bojąc się reakcji tłumu.

Ostatecznie Winicjusz wyjeżdża na Sycylię. Zmiana, którą przechodzi pod wpływem miłości do Ligii przywraca jego życiu sens i wartość. Tym samym stał się godnym tego wspaniałego uczucia.

Ligia

Ligia, której prawdziwe imię brzmi Kalina, to młoda córka wodza Ligów, barbarzyńskiego plemiona zamieszkującego ziemie Europy Środkowej. Do Wiecznego Miasta trafiła ona wskutek konfliktu militarnego - stała się zakładniczką. Jej wychowaniem zajęli się Aulus Plaucjusz i Pomponia Grecyna, chrześcijanie.

Bohaterka cechowała się nieprzeciętną urodą. Chociaż Petroniusz uważał ze była zbyt szczupła, dostrzegłszy jej rumiane policzki, błękitne oczy, świeże usta, ciemne, kręcone włosy i długą szyję, uznał, że jest w niej coś wyjątkowego.

Ligia została wychowana w wierze chrześcijańskiej i doskonale znała kulturę rzymską. Jako wyznawczyni Chrystusa unikała jednak zepsutego świata patrycjuszy i cesarza. Kiedy znalazła się na uczcie u Nerona, czuła się tam nieswojo, a natarczywe zaloty Winicjusza sprawiały jej przykrość. Ostatecznie oswobodził jej Ursus, którego pomoc okazała się nieoceniona.

Młoda dziewczyna i jej potężny opiekun trafili do domu Miriam. Oboje gorliwie wyznawali chrześcijaństwo, którego prawa miały szczególne znaczenie dla delikatnej Ligii. Kiedy bohaterka poczuła, że Winicjusz przestaje być jej obojętny, postanowiła odsunąć się na bok, by nie złamać zasad.

Okres prześladowań chrześcijan był dla Ligii niezwykle ciężki. Przerażona, wyczerpana i chora nabrała przekonania, iż nie zobaczy już Marka w świecie doczesnym. Dlatego też uspokajała go, że śmierć wcale nie będzie końcem ich ślubowania.

Ligia jest postacią dość jednoznaczną, wyraźnie kontrastującą z mieszkankami ówczesnego Rzymu. Kieruje się w życiu stabilnym i jasno określonym systemem wartości, których źródłem jest nauka Chrystusa.

Petroniusz

Petroniusz (Gajusz Petroniusz zwany Arbitrem) jest jedną z postaci historycznych, które występują w powieści Henryka Sienkiewicza. Był to filozof i literat, prawdopodobnie twórca „Satyriconu” (w „Quo vadis” pracuje nad tym dziełem), wyznawca epikureizmu.

W dziele Henryka Sienkiewicza Petroniusz jest wujem Marka Winicjusza, mężczyzną niezwykle urodziwym, o trochę mniej atletycznej budowie od siostrzeńca, wesołej twarzy i orzechowych oczach. Ludzie kochali go, a to ze względu na dar wymowy i hojność. Co ciekawe - mężczyzna miał negatywny stosunek do społeczeństwa, lecz uważał, ze nie przystoi mu być szorstkim i okrutnym.

Petroniusz szybko wypracował sobie wysoką pozycję wśród arystokratów otaczających Nerona. Cesarz cenił go głównie ze względu na jego oczytanie i wiedzę z zakresu literatury oraz sztuki. To właśnie wuj Winicjusza opiniował dzieła Nerona, udzielając mu wskazówek i uwag.

Arbiter elegancji był człowiekiem niezwykle inteligentnym, bystrym i sprytnym. Potrafił odnaleźć się w każdej sytuacji i wyjść z największego niebezpieczeństwa. Z Neron obchodził się delikatnie, obdarzając go komplementami i potrafiąc należycie zinterpretować każde artystyczne niepowodzenia władcy.

Szczególną miłością darzył Petroniusz Marka Winicjusza. Otaczał młodzieńca opieką i gotów był uczynić dla niego wszystko. To on pomagał mu w zdobyciu Ligii, to on namawiał Popeę, by udała się do westalek prosić o łaskę dla dziewczyny. Nie rozumiał jednak religii chrześcijańskiej i dziwił się siostrzeńcowi, że zdecydował się ją przyjąć. Dla niego była ona zbyt trudna, gdyż skłaniał się głównie ku rozkoszy i nie lubił wysiłku - ani fizycznego, ani duchowego.

Petroniusz w głębi serca gardził Neronem, człowiekiem nieprzewidywalnym, okrutnym i złym. Dlatego nie rywalizował z Tygellinusem o względy władcy, co prefekt straży nocnej skrzętnie wykorzystał. Kiedy jasnym stało się, że na Petroniusza zostanie wydany wyrok śmierci, bohater urządził wspaniałą ucztę, w czasie której nakazał przeciąć swoje żyły. Dołączyła do niego kochająca go nad życie Eunice. Para słuchała poezji, rozmawiała z przyjaciółmi, stopniowo opuszczając ten świat. Na pożegnanie Petroniusz napisał list do Nerona, wyjawiając mężczyźnie prawdę o jego twórczości.

Arbiter elegancji jest postacią budzącą sympatię czytelnika. Imponować mogą jego zdrowy dystans do sytuacji panującej na dworze Nerona, wierność wyznawanym ideałom i troskliwa miłość, jaką otaczał siostrzeńca.

Neron

Neron (37 - 68 r. n.e.) był wychowankiem Seneki, synem Agrypiny Młodszej. Panował w Rzymie w latach 54 - 68, a okres jego władzy oceniany jest niejednoznacznie. Historycy akcentują, że cieszył się on popularnością wśród prostego ludu, lecz miał wielu wrogów należących do wyższych stanów. Odsuwają od niego także podejrzenia o celowe podpalenie Rzymu, gdyż miasto często płonęło ze względu na zabudowę.

W „Quo vadis” Neron jest postacią karykaturalną, co odzwierciedla już jego wygląd. Na grubym karku miał dziecięcą głowę, którą ozdabiały trefione włosy. Twarz jego była małpia, obrośnięta tłuszczem. Nie nosił brody, poświęcił ją bowiem Jowiszowi, ale większość z jego otoczenia wiedziała, że uczynił to, by nie pokazywać ludziom miedzianego zarostu.

Neron nie kochał Rzymu. Wielbił za to poezję i sztukę, pragnął stać się wielkim artystą i zdobyć w ten sposób podziw milionów. Władzę w jego imieniu sprawowali doradcy i dowódcy, zachowując oczywiście pozory. Pozory odgrywały w życiu Nerona najważniejszą rolę. Kiedy umarła jego córka, rozpoczął teatralną żałobę. Nawet jeśli czuł przerażenie, nie dawał tego po sobie poznać, a każdy swój czyn usprawiedliwiał, szukając jak najlepszych wyjaśnień.
Cesarz był niezwykły okrutnikiem. Kiedyś zamordował matkę (widmo tego dnia wciąż go nawiedzało) i żonę, bezwzględnie eliminował także potencjalnych następców tronu. Nieustannie żył w strachu, bojąc się o swoją pozycję i zabiegając o uznanie ludzi. Cenił pochlebców, otaczał się ludźmi, którzy będą go wielbić za wszystko, co uczyni.

Neron jest pozbawionym uczuć egoistą, człowiekiem wszechwładnym, mogącym decydować o życiu i śmierci. Kiedy pisze „Troikę”, rozpacza, ponieważ nigdy nie widział płonącego miasta. Po krótkiej rozmowie z Tygellinusem jest usatysfakcjonowany, wie bowiem, że Rzym wkrótce pochłonie ogień. Z bezpiecznej odległości napawał się widokiem katastrofy, a kiedy powrócił, winą obarczył chrześcijan. Dla wynagrodzenia ludowi strat nakazał rozdawać jedzenie i zorganizować igrzyska, w czasie których z brutalną namiętnością mordował chrześcijan, przyglądając się kolejnym scenom i aranżacjom ich śmierci. Okrutnie potraktował także Rufiusa (syna Popei), skazując go na śmierć, ponieważ zasnął w czasie deklamacji.

Chociaż cesarz mógł wydawać się wszechpotężny, jego rządy nie trwały długo. Pusty skarbiec (nakazał rabować sycylijskie kosztowności), piętrzące się zaniedbania i okrucieństwo sprawiły, że wybuchł bunt przeciwko cesarzowi. Kiedy odsunięto go od władzy, chciał popełnić samobójstwo, brakło mu jednak odwagi, a wyręczył go Epafrodyt.

Neron jest postacią jednoznacznie złą - tchórzem, okrutnikiem, człowiekiem pozbawionym gustu. Można odnieść wrażenie, że sprawuje władzę wyłącznie dlatego, iż pozwala mu ona bezkarnie uczestniczyć w przyjęciach i ucztach oraz odczytywać swe wiersze na forum.

Chilon Chilonides

Chilon Chilonides należy do grona najciekawszych bohaterów powieści Henryka Sienkiewicza. O przeszłości tego człowieka wiadomo niewiele, lecz jego wygląd sugeruje, że może ona skrywać wiele mrocznych epizodów. Nie był on stary, ale patrząc na niego, można było odnieść takie wrażenie. Przygarbiona sylwetka, niechlujne broda i fryzura, wielka głowa, żótawa cera i liczne pryszcze, którymi pokryty był jego nos - wszystko to znamionowało ubóstwo i zamiłowanie do alkoholu.

Nie wiadomo, kim tak naprawdę był Chilonides ani z czego się utrzymywał. Pewnym jest jednak fakt, że jak nikt inny orientował się w sytuacji Rzymu, znał wielu ludzi, miał dostęp do cennych informacji. Najpewniej odwiedzał karczmy, gdzie gromadził najciekawsze wieści.

Chilon pojawia się u Winicjusza, by pomóc mu w poszukiwaniach Ligii. Już wtedy staje się jasnym iż jest to postać niebudząca zaufania, na swój sposób przerażająca. Grek z łatwością przenika do środowiska chrześcijan, udając jednego z nich, i zdobywa cenne informacje. Niepokoi go jedynie pojawienie się w mieście Glaukusa, z którym miał zatarg (wydał jego rodzinę). Dlatego postanawia uknuć intrygę i wyeliminować niebezpieczną postać. Rozpowiada wśród chrześcijan, że lekarz jest dla nich zagrożeniem, ale jego plany spełzają na niczym, gdyż udaje się z Winicjuszem do Ostrianum.

Chilonides pomagał Winicjuszowi wyłącznie dla zapłaty, o którą wielokrotnie się dopominał. Gdy siostrzeniec Petroniusza odnalazł ukochaną, miał zachować milczenie i został zwolniony ze służby. Grek, nie chcąc się z tym pogodzić, sprzeciwił się patrycjuszowi, za co został wychłostany. Zapamiętał tę lekcję, by wkrótce się zemścić.

Mściwość i interesowność Chilonidesa zaprowadziła go do samego Nerona. Grek zeznał, że to chrześcijanie są winni podpalenia Rzymu, czym ściągnął na nich okrutny los. Kiedy przejeżdżał się z Neronem po ogrodach cesarskich, oglądając płonących wyznawców Chrystusa, ponownie spotkał Glaukusa. Mężczyzna, który już raz mu wybaczył, uczynił to ponownie. Wtedy w Chilonidesie coś pękło, zaczął głośno mówić, iż to Neron nakazał spalić Rzym. Wkrótce, pobłogosławiony przez Pawła z Tarsu, sam skonał na krzyżu.

Przez większość utworu Chilonides jest postacią odpychająca, działająca wyłącznie dla korzyści materialnych, posługująca się kłamstwem i bezlitosną. Jednakże pod wpływem losu chrześcijan zmienia swe nastawienie. Już wcześniej zastanawiał się nad istotą ich wierzeń, a sam zrozumiał je dopiero wtedy, gdy dostrzegł przerażające efekty swych wyborów.

Chilonides umiera jako chrześcijanin, otrzymawszy wcześniej wybaczenie od współwyznawców.

Inni bohaterowie

Ursus - olbrzymi i obdarzony nieziemską wręcz siłą Lig, który towarzyszył Ligii (nazywał ją Kaliną) w Rzymie. Swojej mocy używał tylko w obronie koniecznej - np. w czasie oswobadzania Kaliny, walki z Krotonem, starcia z turem germańskim. Naprawdę był bowiem człowiekiem łagodnym i spokojnym, na co wskazywały jego błękitne, delikatne oczy.

Początkowo budził on lęk Winicjusza, zdawał mu się być brutalnym barbarzyńcą. Stopniowo patrycjusz przekonywał się do niego, dostrzegając jego spokój, opanowanie i oddanie Ligii.

Pomponia Grecyna - opiekunka Ligii, Rzymianka, chrześcijanka. Żona Aulusa Plaucjusza była kobietą stonowaną, spokojną. Trudno było jej pogodzić się z faktem, iż jej mąż wciąż czcił rzymskich bogów.

Aulus Plaucjusz - mąż Pomponii Grecyny, były żołnierz, opiekun Ligii. Młodą dziewczynę kochał jak własną córkę, toteż trudno było pogodzić mu się z odebraniem jej przez Nerona. Kiedy Ligia ukryła się przed Winicjuszem, Aulus Plaucjusz szukał jej na własną rękę. Jego stosunek do władcy był negatywny, nie szanował go, uważał za obląkanego.

Poppea Sabina - druga żona Nerona, kobieta niezwykle piękna, lecz nielubiana przez poddanych. Chrześcijanie uważali ją za ucieleśnienie wszystkich grzechów, Rzymianie z niepokojem patrzyli na wpływ, jaki wywierała na Nerona. Jest bohaterką zimną i cyniczną. Gardzi wyznawcami Chrystusa, wspierając równocześnie Żydów. Nakłania męża, by winą za pożar Rzymu obarczył właśnie chrześcijan.

Dla szansy na uratowanie Rufiusa (swego syna z pierwszego małżeństwa) gotowa jest prosić westalki o uwolnienie Ligii.
Bohaterka umiera zgładzona na rozkaz Nerona.

Tygellinus - prefekt, doradca Nerona, człowiek być może okrutny jeszcze bardziej niż sam cesarz. By utrzymać się u boku zmiennego i niestałego cesarza, gotów był spełniać jego rozkazy, sam podsuwał mu także niemniej krwiożercze rozwiązania. Nienawidził Petroniusza, zazdrościł mu mocnej pozycji wśród pretorian. W końcu przyczynił się do wydania na rywala wyroku śmierci.

Eunice - niewolnica Petroniusza, piękna kobieta o jasnych włosach. Zakochała się w wuju Winicjusza, a kiedy ten chciał oddać ją Markowi, zdecydowanie się sprzeciwiła. Z dumą zniosła wymierzone jej razy, a później znalazła drogę do serca arbitra. W chwili popełnienia przez niego samobójstwa zdecydowała się mu towarzyszyć.

Akte - Była kochanka Nerona, która została zastąpiona przez Poppeę. Kobieta łagodna i wyrozumiała - jako jedyna widziała we władcy człowieka. Chociaż nie była chrześcijanką, nie żywiła nienawiści do wyznawców Chrystus, nierzadko im pomagając.

Paweł z Tarsu - kiedyś był jednym z najbardziej zaciekłych wrogów chrześcijan. W czasie akcji powieści jest jednym z najważniejszych z nich. Jego nauki pomagają Winicjuszowi odnaleźć sens życia, to on przyjmuje Chilonidesa do grona chrześcijan.

Paweł Apostoł - rybak, uczeń Jezusa, świadek Jego życia i męki. Człowiek wyrozumiały, dobrotliwy i łagodny. To on nauczał chrześcijan, wciąż przypominając o konieczności wybaczania i miłości do bliźnich.