Jerzy Kosiński – biografia i charakterystyka twórczości

Literatura XX wieku obfitowała w autorów kontrowersyjnych i skandalistów. Ale przyznać trzeba, że niewielu zdobyło taki rozgłos i wywoływało tak zażarte dyskusje, jak Jerzy Kosiński.

Przyszły pisarz urodził się w 1932 roku w Łodzi, w rodzinie żydowskiej. Jego prawdziwe nazwisko to Józef Lewinkopf. Jak sugerują daty, dzieciństwo i młodość naszego bohatera przypadły na okres II wojny światowej. Dla większości europejskich Żydów lata tego konfliktu oznaczały śmierć – stosunkowo niewielu udało się uniknąć Holocaustu.

Rodzina Lewinkopfów miała szczęście – ukryli się u polskich chłopów, a zaprzyjaźniony ksiądz wystawił Józefowi fikcyjne świadectwo chrztu, na wypadek niemieckiej kontroli. Świadectwo wystawiono na nazwisko Jerzy Kosiński, z którego przyszły pisarz korzystał też po wojnie.

Po 1945 roku Kosiński pozostał w Polsce, w przeciwieństwie do wielu Żydów, którzy wyjechali z kraju, kojarzącego się im z traumatycznymi przeżyciami. Nasz bohater łączył studia (historia i politologia) z pracą instruktora narciarskiego. W 1957 roku otrzymał okazję do wyjazdu do Stanów Zjednoczonych. Sam później twierdził, że stypendium otrzymał, ponieważ założył fikcyjną fundację naukową, która „wytypowała” go do wyjazdu oraz podrobił listy polecające, podpisując je imionami ważnych komunistycznych polityków. Trudno powiedzieć, ile w tym prawdy, bowiem Kosiński świadomie budował swoją legendę i nie cofał się przed koloryzowaniem.

Ze stypendium Kosiński nie wrócił. W USA podejmował się różnych prac, w tym fizycznych, oraz uczył się na Columbia University (gdzie później wykładał). W 1965 roku opublikował „Malowanego Ptaka”. Powieść, opisująca losy żydowskiego chłopca w czasie II wojny światowej, z miejsca stała się bestsellerem. Krytycy zwracali uwagę, że Kosiński umiejętnie (z marketingowego punktu widzenia) połączył wątki pornograficzne i sadystyczne z kwestią Holocaustu. Niewątpliwie do popularności powieści przyczynił się jej domniemany autobiograficzny charakter. Skoro bohaterem książki jest ukrywające się przed Niemcami żydowskie dziecko – a tak przecież spędził wojnę Kosiński – to zapewne autor opisał własne przeżycia. W ten sposób myślało wielu czytelników. Po kilku latach okazało się jednak, że autor nie był ani uczestnikiem, ani świadkiem tak brutalnych wydarzeń, jak bohater jego książki – wówczas Kosiński szczerze przyznał, iż powieść nie jest jego autobiografią.

Kolejnym bestsellerem Kosińskiego okazało się „Wystarczy być” z 1971. Jest to ironiczna opowieść o szaleństwie współczesnego społeczeństwa – w którym nawet człowiek niespełna rozumu uchodzić może za geniusza i wybitność. Powieść doczekała się ekranizacji po kilku latach – ale kontrowersji również nie uniknęła. Niektórzy zwracali uwagę na podobieństwo dzieła do przedwojennej polskiej powieści Tadeusza Dołęgi-Mostowicza, „Kariera Nikodema Dyzmy”. Obrońcy Kosińskiego podkreślali jednak, że zbieżności między dwoma książkami są na tyle niewielkie, że nie może być mowy o plagiacie.

Wkrótce potem krytycy powrócili do „Malowanego Ptaka”, zarzucając Kosińskiemu, że nie mógł być autorem powieści, gdyż na początku lat sześćdziesiątych za słabo znał angielski, by pisać w tym języku. Wszystkie te spory sprawiły, że Kosiński podupadł na zdrowiu i zaczął mieć problemy psychiczne. W 1991 roku popełnił samobójstwo.

Postać Jerzego Kosińskiego do dziś fascynuje czytelników i innych twórców. Trwa zażarta dyskusja, kim autor „Malowanego Ptaka” był naprawdę – geniuszem zaszczutym przez zawistników czy też sprytnym hochsztaplerem, który zrobił karierę, umiejętnie grając na fascynacjach swoich współczesnych.